Bændablaðið - 06.09.2012, Blaðsíða 23
23Bændablaðið | Fimmtudagur 6. september 201
Almanak
Háskóla Íslands
2013
komið
í helstu
bókaverslanir
um land allt.
Fæst einnig í
áskrift á:
www.almanak.hi.is
%# !&% ! %
&!!'(
!"#$$% %& '(#$$($$)*'(#+(,$#---.
)'%% !
*! ! !+ (% ,! ,* -
++ ! ( !.'%
$ ,!!/
C / %K C & 3
; 3
8
/ C
3
C.& & /
;
&
L
3
0* % ! !- $!
!% !
1/
Hauststörfin í sauðfjárrækt
Víða voru fyrstu göngur á landinu
um síðustu helgi og verða í flest-
um héruðum á næstum tveimur
til þremur vikum. Að göngum
loknum fara menn í gegnum ær
og lömb, senda í slátrun og velja
ásetningslömbin. Val líflamba
er eitt mikilvægasta verk sem
hver sauðfjárbóndi framkvæmir
því þar leggja menn grunninn
að fjárstofninum næstu árin. Í
þessum greinarstúf verður farið
yfir nokkur atriði tengd haust-
störfunum.
Í haustbókunum (bláa bókunum)
sem þátttakendur í skýrsluhaldinu
fá sendar að loknu voruppgjöri
kemur fram ætternismat hvers og
eins lambs.
Ætternismatið byggir á kyn-
bótamati foreldra og forfeðra og er
reiknað fyrir eftirtalda eiginleika;
fitu (fitumat sláturlamba), gerð
(gerðarmat sláturlamba), frjósemi
(fjölda fæddra lamba fyrstu fjögur
æviárin) og mjólkurlagni (byggist
á afurðastigi fyrstu fjögur æviárin).
Kynbótamat er alltaf reiknað á
landsvísu og landsmeðaltalið sett á
100. Gripir sem hafa hærri einkunn
en 100 eru því líklegir til kynbóta.
Meðaltalið er hins vegar mismun-
andi milli bæja og liggur á bilinu
80 til 120 í flestum tilvikum. Af
þeim sökum var gerð ein breyting á
haustbókinni í ár, neðst á hverri síðu
hefur meðaltal af ætternismati fyrir
öll lömb í bókinni verið sett. Því er
rétt að lesa ætternismat lamba út frá
þeim upplýsingum sem eru neðst á
hverri síðu. Þannig hefur lamb með
105 í ætternismat fyrir frjósemi á búi
þar sem meðaltalið er 100 mikla yfir-
burði innan þess bús, en ef meðaltal
búsins er 110 er lambið með lakari
lömbum þess bús.
Svo ávinningur af notkun ætternis-
upplýsinga sé sem mestur er rétt að
vega þær saman í eina heildareinkunn
út frá þeirri ræktunaráherslu sem hver
og einn ræktandi setur sér. Á grunni
þeirrar heildareinkunnar er svo rétt
að velja til lífs þau lömb sem efst eru
ásamt öðrum þeim atriðum sem menn
horfa til við val líflamba.
Lesið í lambabókina
Undirritaður skrifaði grein í bún-
aðarblaðið Freyju fyrir ári síðan
um hvernig þessir útreikningar eru
framkvæmdir, greinin heitir „Lesið í
lambabókina“. Þeir sem ekki treysta
sér til slíks geta fengið aðstoð ráðu-
nauta við að finna út lista yfir efstu
lömbin, vilji þeir hafa slíkt til hlið-
sjónar.
Nauðsynlegt að gera klárt fyrir
heimsókn ráðunauta
Fjöldi bænda notfærir sér þjónustu
leiðbeiningamiðstöðvanna við dóma
á lifandi lömbum. Aldrei er of oft
ítrekað að til að mælingar gangi sem
skjótast fyrir sig þarf allt að vera til-
búið þegar ráðunautur kemur. Þá er
átt við að búið sé að velja þau lömb
sem á að skoða sem og að vigta þau.
Einnig þarf að vera til staðar traust
borð undir ómsjá, borð og sæti fyrir
ritara ásamt sætum fyrir skoðunar-
mann og þann sem heldur í lambið
auk aðhaldsgrinda. Jafnframt er
æskilegt að nægur liðsafli sé til staðar
svo vinnan gangi skipulega fyrir sig,
enda vinnudagarnir þétt bókaðir hjá
öllum ráðunautum næstu vikur til að
komast yfir allar lambamælingar sem
þarf að framkvæma.
Þegar búið er að slá allar lamba-
mælingar inní skýrsluhaldskerfið
Fjárvís er hægt að nálgast þar undir
Dómayfirliti upplýsingar um öll
lömb en að auki svokallaða heildar-
einkunn.
Í þessari heildareinkunn eru
öll lömbin borin saman á jafn-
réttisgrunni, því búið er að leiðrétta
fyrir kyni og aldri, ásamt því að ein-
staklingsdómur er tekinn með sem
og ætternismat byggt á kynbótamati
foreldra. Þegar velja á milli tveggja
sambærilegra lamba getur verið rétt
að hafa þessa einkunn til hliðsjónar.
Einnig er hægt að framkvæma
afkvæmarannsókn hjá þeim sem
láta mæla og stiga lömb. Til að
það sé mögulegt þarf að ómmæla
og stiga að lámarki 8 lömb af sama
kyni og kjötmatsupplýsingar um 15
sláturlömb þurfa að vera tiltækar.
Marktækni slíkra rannsókna er alltaf
mest þegar allir hrútarnir fá svipaðan
ærhóp, þ.e. að lömb undan einum
hrút séu ekki gemlingslömb, annar
eigi bara lömb tveggja vetra kinda,
þriðji bara undan uppáhalds ánum og
sá fjórði bara lömb undan gamalám.
Sé svo hefur það mjög mikil áhrif
á marktækni rannsóknarinnar. Líkt
og á síðasta ári eru slíkar rannsóknir
styrktar um 10.000 krónur þar sem
fleiri en 8 hrútar eru í samanburði.
Afkvæmarannsóknir sem þessar er
best að framkvæma fyrir alla yngstu
hrútana á hverju búi, t.d. að setja alla
veturgamla hrúta í samanburð og
velja til áframhaldandi notkunar þá
sem efstir standa. Hafi ærhópurinn
sem hver hrútur fékk verið breyti-
legur að samsetningu er nauðsynlegt
að taka tillit til þess þegar rýnt er í
niðurstöður rannsóknar.
Einnig er rétt að benda á mikil-
vægi þess að skoða sem flest
afkvæmi sæðingarstöðvahrúta. Að
loknum hauststörfum og þegar hrúta-
skrá næsta árs kemur út fara oft af
stað „sögusagnir“ um að þessi hrútur
gefi þennan galla og annar hinn og
þær upplýsingar séu ekki gefnar upp
í hrútaskránni. Hrútaskráin er alltaf
unnin eftir bestu vitneskju hverju
sinni og sleppi menn því að láta
dæma gallagripi eru þær upplýsingar
ekki tiltækar. Þegar kemur að því að
meta galla þarf að taka tillit til þess
hvort um eitt eða fimmtíu lömb af
þúsund afkvæmum viðkomandi hrúts
sé að ræða.
Lambadómar
Síðasta vetur vann Kristbjörn
Steinarsson B.Sc.-verkefni við
Landbúnaðarháskóla Íslands sem bar
heitið „Lambadómar – Samræmi í
mælingum og dómum“. Þar var
unnið með gögn sem urðu til þegar
sjö ráðunautar dæmdu sömu 140
lömbin á Hesti síðasta haust, 20 lömb
í hverjum hóp og einn hóp dæmdi
hver ráðunautur tvisvar sinnum.
Niðurstöður sýndu að samræmi var
yfirleitt nokkuð gott milli ráðunauta
við dómsstörfin en þó fannst mark-
tækur munur meðaltala við dóma á
einstökum eiginleikum milli dómara.
Einnig staðfesti úttektin þann 2 mm
mun sem er á vöðvaþykkt eftir því
hvort um hollenska eða skoska ómsjá
er að ræða, en sú hollenska mælir
þykkari vöðva.
Jafnframt kom fram í úttektinni
mikilvægi þess að velja líflömbin
sem fyrst á haustin áður en allra
áhrifa af beit fer að gæta. Lömbin
sem dæmd voru á Hesti komu ann-
ars vegar af túnbeit og hins vegar
af kálbeit.
Af þeim 32 hrútlömbum sem
höfðu þykkastan bakvöðva þegar
úttekin var gerð komu 13 þeirra
af kálbeit og stóðu því framar
þeim hrútlömbum sem voru með
þykkastan bakvöðva í lok septem-
ber þegar lífhrútarnir á Hesti voru
valdir. Það er því full ástæða til að
bændur velji líflömb, sérstaklega
lífhrútana, sem fyrst á haustin
meðan öll lömb eru í sem eðlileg-
ustum sumarholdum.
Ítarlegar er fjallað um verkefni
Kristbjörns í nýjasta tölublaði
búnaðarblaðsins Freyju sem kom
út fyrir viku síðan, aðgengilegt á
www.sjarminn.is eða með því að
hafa samband við greinarhöfund.
Áhugasamir geta einnig lesið
ritgerð Kristbjörns í heild sinni á
Skemmunni, rafrænu gagnasafni
háskólanna á Íslandi.
Eyjólfur Ingvi Bjarnason
ráðunautur í sauðfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
eyjolfur@bondi.is
Sauðfjárrækt
skerpir alla hnífa, axir, sláttuvélablöð, skóflur.
Dreifing:
WORKSHARP HNÍFABRÝNIÐ
Vagn til sölu
Til sölu vagn fyrir traktor eða vörubíl.
Árgerð 2001
Vagninn er 5x2,45 og er með meters háum skjól-
borðum sturtar aftur og til beggja hliða,
í botninum er plast svo að það festist
ekkert við hann.
Burðageta 13 tonn, eigin þyngd 5 tonn
verð: 1.500.000.- + vsk
Uppl. í síma 699-7666, Siggi