Fréttablaðið - 17.04.2012, Blaðsíða 18

18 17. apríl 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Í fyrri pistli hef ég fjallað um hvernig þoka mætti stjórn-
arskrármálinu áfram með því
að kalla saman þjóðfund til að
tjá sig með afgerandi hætti um
álitamálin.
Hér verður þráðurinn tekinn
upp þar sem þessum þjóðfundi er
lokið.
Úrvinnsla
Að fengnu áliti þjóðarinnar með
einum eða öðrum hætti, verður
Alþingi, og einkum stjórnsýslu- og
eftirlitsnefnd þess, að bretta upp
ermarnar og ganga frá frumvarpi
að nýrri stjórnarskrá byggðu á til-
lögum stjórnlagaráðs en að teknu
tilliti til þeirra valkosta sem þjóð-
in – eða staðgenglar hennar – hafa
ótvírætt valið. Tímin er naum-
ur, ekki síst í ljósi þess að á síð-
asta misseri fyrir þingkosning-
ar vill hugur þingmanna snúast
um margt annað en uppbyggilega
málavinnu.
Í ljósi upphaflegra áforma um að
stjórnlagaþing starfaði í hrinum
með samráði við Alþingi á milli,
tel ég viturlegt að stjórnlagaráð
vinni með þingnefndinni að loka-
frágangi stjórnarskrárfrumvarps-
ins. Þetta er ekki sagt af vanvirðu
við þingið, heldur af umhyggju
fyrir málefninu. Það yrði að sjálf-
sögðu þingnefndin sem bæri loka-
ábyrgð á frumvarpinu og legði það
fram fyrir þingheim allan, sem
síðan fer einn með málið.
Staðfesting þjóðarinnar
Í frumvarpi stjórnlagaráðs er
gert ráð fyrir því að framvegis
verði stjórnarskrárbreytingar
að hljóta staðfestingu þjóðarinn-
ar. Sama hafa fyrri stjórnlaga-
nefndir lagt til. Flestir, ef ekki
allir, vilja að eins verði farið með
stjórnarskrárumbætur nú, að
þær hljóti bindandi staðfestingu
kjósenda.
Ákvæðin í gildandi stjórnar-
skrá eru þannig að fyrst samþykk-
ir Alþingi tillögu um hina nýju
stjórnarskrá. Þá skal þing rofið og
efnt til kosninga. Fyrsta mál nýs
þings er síðan að staðfesta hina
fyrri samþykkt – nú eða hafna
stjórnarskránni sé sá gállinn á
þinginu.
En hvernig má láta þjóðina fá
völdin nú? Fyrirmynd má sækja í
lýðveldisstjórnarskrána 1944. Hún
fór í þjóðaratkvæði, enda var svo
fyrir mælt í fyrri stjórnarskrár-
breytingu. Aðstæður eru því ekki
eins. Engu að síður mætti nýta
sömu hugsun og bæta við skilyrði
í viðkomandi ákvæði í frumvarp
stjórnlagaráðs. Viðbótin, sem hér
er feitletruð, er sótt nær orðrétt í
lýðveldisstjórnarskrána:
■ Stjórnarskipunarlög þessi öðl-
ast gildi þegar Alþingi hefur
samþykkt þau í samræmi við
ákvæði stjórnarskipunarlaga nr.
33 frá 17. júní 1944 með áorðn-
um breytingum enda hafi meiri
hluti allra kosningabærra manna
í landinu með leynilegri atkvæða-
greiðslu samþykkt ályktun
Alþingis þar að lútandi.
Sú þjóðaratkvæðagreiðsla sem
hér um ræðir gæti farið fram
strax eftir að þingið hefur sam-
þykkt það í fyrra sinnið, enda má
engu breyta eftir það.
Þrátt fyrir efasemdir um að
blanda megi saman kosningum
tel ég hafa mætti slíka þjóðar-
atkvæðagreiðslu samhliða þing-
kosningunum vorið 2013. Við það
vinnst margt:
■ Trygging fyrir góðri þátttöku í
þjóðaratkvæðagreiðslunni sjálfri.
■ Kjósendur geta valið flokka
og frambjóðendur til þings óháð
afstöðu til stjórnarskrárbreyting-
arinnar.
■ Minni tilkostnaður þar sem
tvennum kosningum er slegið
saman.
Stjórnarskrármálið má ekki
daga uppi einu sinni enn
Stjórnarskrá er í senn sátt-
máli þjóðar við sjálfa sig en um
leið erindisbréf hennar til stjórn-
valda, þar með til Alþingis, um
réttar lýðræðislegar leikreglur.
Stjórnarskrá á því að vera sprottin
frá þjóðinni.
Hér hefur verið reifað ferli þess
að þjóðin eignist vandaða stjórnar-
skrá í sátt við sem flesta. Stiklað
hefur verið á stóru en nánar má
lesa um málið á vefsíðu höfundar;
sjá thorkellhelgason.is.
Framhald stjórnarskrármálsins II
Fjármálaeftirlitið (FME) er sjálfstæð eftirlitsstofnun
sem hefur það hlutverk að gæta
hagsmuna almennings gagnvart
aðilum á markaði. Því er ætlað
að tryggja heilbrigða viðskipta-
hætti, traust á fjármálamörk-
uðum og almannahag með því að
fylgja eftir reglum sem gilda um
starfsemi fjármálastofnana. Það
er kunnara en frá þurfi að segja
að aðilar á markaði reyna með
ýmsu móti að fara í kringum slík-
ar reglur. En þessir aðilar beita
líka ýmsum ráðum til að draga úr
áhrifum eftirlitsins.
Það er gert með því að: a)
veikja getu eftirlitsins til að sinna
skyldum sínum, t.d. með því að
bjóða starfsfólki eftirlitsins hærri
laun á markaði, b) hafa eftirlitið
á valdi sínu með því að mynda
náin samstarfstengsl við starfs-
menn og yfirmenn eftirlitsins,
eða c) grafa undan trúverðugleika
eftirlitsins með því að gera aðför
að trúverðugleika yfirmanns-
ins. Fyrir hrunið 2008 var FME
á valdi þeirra sem það átti að
hafa eftirlit með og brást þannig
trausti almennings með ómæld-
um skaða fyrir efnahag landsins.
Almenningur þekkti ekki hættu-
merkin og svo fór sem fór.
Á aðferðunum skulum við þekkja
það – því á ávöxtunum
er það of seint
Eftir hrun hófst fljótlega aðför
að trúverðugleika hins nýja for-
stjóra FME. Aðförin heppnaðist
að lokum með aðstoð nýrrar
stjórnar FME. Þetta gerðist í
kjölfar kvartana frá aðilum á
fjármálamarkaði sem höfðu
brugðist trausti almennings í
aðdraganda hrunsins og eru nú
til rannsóknar. Almenningur var
ekki að kvarta undan frammi-
stöðu FME. En stjórn FME ákvað
að láta þessa atrennu að trú-
verðugleika forstjórans takast
og studdist þar m.a. við þriðju
skýrsluna sem gerð var um hæfi
forstjórans á rúmu ári. Þótt sú
skýrsla hafi gefið stjórn FME
mörg tækifæri til að standa með
sínum manni, þá gaf skýrslan
stjórninni líka möguleika á hinu
gagnstæða, en þó með fyrir-
vörum sem stjórnin kaus að líta
framhjá.
Stjórnin kaus að láta trúverð-
ugleika gagnvart fjármálafyrir-
tækjum hafa forgang. Stjórnin
vill jú standa vörð um trúverðug-
leika FME „í ásýnd og reynd“. En
það gerir stjórnin án þess að gera
greinarmun á því að trúverðug-
leiki gagnvart aðilum á markaði
er eitt, en trúverðugleiki gagn-
vart almenningi er annað. Þær
aðferðir og sú hegðun eftirlitsins
sem þarf til að byggja upp traust
og viðhalda trúverðugleika gagn-
vart þessum ólíku aðilum eru
ósamrýmanlegar. Hér eru hættu-
merkin.
Ef stjórnin lítur svo á að
mikilvægt sé að „vinna traust“,
og „vinna náið með“ aðilum á
markaði, þá fylgja því áhættur.
Þetta á stjórnin að vita. Ef hún
aðhyllist þessa nálgun við eftir-
lit vegna þess að hún veit ekki
betur, þá er það barnaskapur.
Það er aðfinnsluvert. Ef stjórnin
hins vegar aðhyllist þessa nálgun
vitandi um áhættuna, þá er það
glannaskapur. Það er ámælis-
vert. Fyrir hrun notaði Lands-
bankinn viðtal við þáverandi for-
mann stjórnar FME til að auglýsa
sinn eigin trúverðugleika þegar
bankinn markaðssetti Icesave í
Hollandi. Þetta gerðist að því er
virðist án þess að formanninum
væri gert ljóst í hvaða samhengi
nota ætti viðtalið.
FME er dæmi um opinbera
stofnun þar sem afsláttur er gef-
inn á kröfum lýðræðisins í þágu
frelsis markaðarins. Það er gert
undir þeim formerkjum að draga
úr hættunni á pólitísku inngripi,
því það veit á spillingu. Stjórn
FME er skipuð af efnahags- og
viðskiptaráðherra. Stjórnin getur
ráðið og rekið forstjóra án þess
að lýðræðislega kjörinn fulltrúi
almennings, ráðherrann, komi
þar nærri. Stjórnin er ígildi ráð-
herravalds, en ber enga pólitíska
ábyrgð gagnvart almenningi og
getur því farið sínu fram.
Núverandi stjórn hafði ekkert
ráðningarsamband við forstjór-
ann sem hún rak og getur því
bent á „ráðningarmistök“ fyrri
stjórnar og snúið sér að ráðningu
nýs forstjóra. Formaðurinn virð-
ist ekki þekkja reglur og starfs-
umhverfi opinberrar stjórnsýslu,
en á samt að gæta almannahags-
muna í einni af lykilstofnunum
íslenska fjármálakerfisins. Fram-
ganga formannsins gagnvart
þessum forstöðumanni ríkisins í
aðdraganda að uppsögn einkennd-
ist af viðvaningshætti fremur
en fagmennsku. Stjórnin braut
lög í atganginum, en naut samt
stuðnings efnahags- og viðskipta-
ráðuneytisins aðeins nokkrum
klukkustundum eftir ábendingu
fjármálaráðuneytisins um að lög
um réttindi og skyldur opinberra
starfsmanna hafa gilt um þetta
embætti síðan 1998. Hér berast
böndin að stjórnvöldum og þeim
kerfisvanda sem ríkir í opinberri
stjórnsýslu á Íslandi.
Ábyrgð stjórnvalda
Stjórnvöld hafa brugðist almenn-
ingi. Ekki bara núverandi stjórn-
völd, heldur stjórnvöld allra
tíma í sögu lýðveldisins. Stjórn-
málamenn hafa til þessa komið
sér hjá því að koma á skipulögðu
ráðningar- og frammistöðumats-
kerfi fyrir æðstu embættismenn
og forstöðumenn ríkisins. Fyrir
vikið er auðvelt að vega að trú-
verðugleika fólks sem er valið
til þess að veita sameiginlegum
málefnum samfélagsins forstöðu
og veikja þar með þær stofn-
anir stjórnsýslunnar sem þeim
er trúað fyrir. Þegar stofnanir
samfélagsins standa berskjald-
aðar frammi fyrir hagsmunaöfl-
um markaðarins sem hafa sínar
eigin leiðir að eyrum ráðherra, þá
hallar á almannahag.
Aðför að eftirliti
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík | Sími 588 0200 | www.eirvik.is
Miele þvottavélar og þurrkarar
Verð á íslenskum
rafbókum
Rafbækur hafa verið að ryðja sér til rúms undanfarin ár og
þær munu einnig koma í auknum
mæli inn á íslenskan bókamark-
að. Á því leikur enginn vafi. Nú
má velta því fyrir sér frá mörg-
um sjónarhornum hvað sé eðli-
legt að greiða fyrir rafbók og
hvernig verðmyndun á sér stað.
Fullyrða má að kostnaður við
útgáfu rafbóka sé almennt minni
en prentaðra bóka þar sem ekki
þarf að prenta eitt einasta eintak.
Prentkostnaður við meðalskáld-
sögu er líklega í kringum þús-
und krónur miðað við 3-4 þúsund
eintaka upplag. Að auki spar-
ast lagerpláss, dreifingarkostn-
aður og kostnaður við óseld ein-
tök. Svo má nefna að ekkert tré er
fellt og breytt í pappír með öllum
þeim kostnaði og mengun sem því
fylgir. Ég tel því klárlega að verð
á rafbókum eigi og muni verða
ódýrara en á prentuðum bókum.
Það er hins vegar ósennilegt að
þær verði á sambærilegu verði og
rafbækur á ensku á erlendum vef-
verslunum, enda er markaðurinn
fyrir íslenskar bækur allt annar.
Í hverju felst kostnaðurinn?
Það þarf eftir sem áður að rit-
stýra, brjóta um, hanna útlit,
prófarkalesa, markaðssetja og
selja. Auglýsinga- og kynningar-
kostnaður er líklega sá sami og
fyrir venjulegar bækur. Þá eru
ótalin ritlaun og það sem útgef-
andi og söluaðili fá í sinn skerf
og svo tekur ríkið sitt í formi
virðisaukaskatts. Að auki þarf
að passa upp á það að rafrænum
bókunum sé ekki stolið af netinu
og því fylgir kostnaður að búa
þær svo úr garði að það gangi
eftir. Svo má aftur deila um hvort
öll sú fyrirhöfn skili tilætlunum
árangri. Það eru rökin sem heyr-
ast fyrir háu verði rafbóka. Það
er líka sennilegt að rafbækur
sem gefnar eru út af sjálfstæðum
útgefendum eða höfundum verði
á öðru verðbili en bækur forlag-
anna þar sem þær eru unnar í
gegnum færri eða enga milliliði.
Ég hef töluvert velt því fyrir
mér og rætt við aðra hvað sé
eðlilegt og réttlátt að greiða
fyrir íslenska rafbók. Eftir tölu-
verða íhugun er ég tilbúin til að
greiða allt að tvöfalda þá upphæð
sem ég borga erlendis (sem er að
jafnaði 8-10 dollarar) eða íslenskt
kiljuverð. Ástæðan fyrir því að
ég er tilbúin til að greiða tvisvar
sinnum kostnaðinn við erlendar
bækur er löngun mín til lesa á
móðurmálinu. Ég get samt ekki
talað fyrir aðra.
Síðan ég eignaðist kindilinn
minn og svo spjaldtölvuna þá hef
ég mest lesið á erlendum tungu-
málum, og jafnframt aldrei keypt
eins mikið af bókum. Ég vil helst
lesa á íslensku og kaupa íslensk-
ar rafbækur en mér finnst þær
of dýrar hjá Forlaginu – önnur
forlög eins og Emma.is eru ódýr-
ari. Ég verð að viðurkenna að
það fauk í mig um daginn þegar
ég sá að ný innbundin bók var á
tilboði ódýrari en rafræn á net-
inu og fannst mér misboðið sem
viðskiptavini. Þá geri ég líka
kröfu um það að geta fengið raf-
bók fljótt og með lítilli fyrirhöfn
hvort heldur ég kýs að lesa hana
á kindlinum mínum, spjaldtölv-
unni, eða á símanum en láta ekki
útgefendur stýra því á hvaða
tæki ég les.
Helsta áskorunin framundan
er að búa til íslenskar rafbækur.
Ég áætla gróflega að fjöldi raf-
bóka á íslensku sé á bilinu 200-
250 sem bliknar í samanburði við
framboð á öðrum tungumálum.
Ég á mér þá ósk að útgefendur og
rithöfundar taki stærri skref í átt
að rafbókaútgáfu og endurskoði
verðlagningu rafbóka með það í
huga að lesendur eru upp til hópa
heiðarlegt fólk sem vill kaupa
rafbækur til aflestrar á eðlilegu
verði. Kannski er runninn upp sá
tími að hægt sé að breyta bóka-
markaðnum og dreifa bóksölu
yfir lengri tíma en jólabókaver-
tíðin býður upp á, með því að gefa
út rafbækur allan ársins hring.
Ég myndi altént vera hæstánægð
að hafa aðgang að nýjum bókum
yfir allt árið en ég er nú líka ótta-
legur bókaormur. Kannski verð-
ur líka einhvern tíma að veru-
leika sá möguleiki að fá lánaða
íslenska rafbók á bókasafninu
en það er önnur saga.
Menning
Hrafnhildur
Hreinsdóttir
upplýsingafræðingur
og bókaormur
Í hverju felst kostnaðurinn? Það þarf
eftir sem áður að ritstýra, brjóta um,
hanna útlit, prófarkalesa, markaðssetja
og selja.
Ný stjórnarskrá
Þorkell
Helgason
sat í stjórnlagaráði
Fjármálaeftirlitið
Sigurbjörg
Sigurgeirsdóttir
lektor í opinberri
stjórnsýslu við HÍ
Stjórnmálamenn
hafa til þessa
komið sér hjá því að
koma á skipulögðu ráðn-
ingar- og frammistöðu-
matskerfi fyrir æðstu
embættismenn og for-
stöðumenn ríkisins.