Fréttablaðið - 15.05.2012, Blaðsíða 16

16 15. maí 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri grænna lofaði því í
samstarfsyfirlýsingu sinni árið
2009 að sjá til þess að þjóðin nyti
eðlilegs arðs af sameign sinni,
fiskinum í sjónum. Nú loks, þrem-
ur árum síðar, hillir undir alvar-
lega tilraun til þess að standa við
það loforð. Deila má um útfærslu
og undirbúning. Eigendur útgerð-
arfyrirtækja eru ekki sáttir við
fyrirhugaða gjaldtöku fyrir afnot
þeirra af sameign þjóðarinnar.
Fullyrt er, bæði í ræðu og riti og í
einhverri dýrustu auglýsingaher-
ferð Íslandssögunnar, að gjald-
taka muni verða til þess að flest
útgerðarfyrirtæki verði gjald-
þrota. Endurskoðendur útgerð-
arfyrirtækjanna, lánveitendur
þeirra auk ýmissa annarra sem
sumir hafa unnið skýrslur eða
álitsgerðir eða unnið önnur við-
vik fyrir útgerðarfyrirtækin taka
undir svo bergmálar í fjöllunum.
Spyrja má, hvernig hefði hagur
útgerðarinnar verið nú hefði
umtalsvert veiðigjald verið lagt
á árunum 2000 til 2001. Til þess
að svara þeirri spurningu hef
ég safnað gögnum frá Hagstofu
Íslands og frá öðrum aðilum um
efnahag fyrirtækja sem stunda
veiðar á Íslandsmiðum. Gögnin
eru ófullkomin og þarf að geta
í eyður á nokkrum stöðum. Öll
fyrirtækin eiga duldar eignir í
formi kvóta sem ekki er færður
í bækur þeirra. Hagstofan skil-
ur ekki milli efnahags veiða og
vinnslu. Sé þetta fært til réttari
vegar kemur í ljós að heildar-
eignir útgerðarinnar (skip, veið-
arfæri, kvóti) fóru úr 400 millj-
örðum króna árið 2001 í um 865
milljarða króna árið 2007 en voru
um 605 milljarðar 2010. Hefði
gjaldtaka sem boðuð er hafist árið
2001 hefðu heildareignir þróast
með allt öðrum hætti, verið 290
milljarðar króna árið 2007 og 230
milljarðar árið 2010.
Þróun heildareigna segir ekki
nema hálfa sögu. Til að sjá alla
söguna þarf að skoða þróun skulda
annars vegar og þróun verðmæt-
is eiginfjár fyrirtækjanna hins
vegar. Skuldir voru um 112 millj-
arðar króna árið 2001, fóru í 472
milljarða árið 2008 og voru um 400
milljarðar árið 2010. Skuldir hefðu
ekki getað þróast með þessum
hætti hefði gjaldtaka hafist strax
árið 2001. Líklega hefðu útgerðar-
félögin losað sig við hlutabréf í
bönkum og selt eignir og eignar-
hluta í óskyldum rekstri. Félögin
hefðu heldur ekki haft bolmagn
til né þörf á því að skuldsetja sig
á þann hátt sem þau gerðu á árun-
um fram að hruni. Skuldaaukning-
in á árunum fyrir hrun er fyrst og
fremst tilkomin vegna kvótavið-
skipta. Sum útgerðarfyrirtæki
tóku lán til að kaupa kvóta á allt
að 4.000 krónur þorskígildiskíló-
ið, þeir sem seldu hættu sumir í
útgerð og fóru með söluandvirð-
ið í óskylda starfsemi, einhverjir
keyptu bílaumboð, aðrir verslun-
arrekstur í Reykjavík, enn aðrir
gerðust „fagfjárfestar“, stofnuðu
fjárfestingarfélög og fóru sumir á
hausinn með stæl.
Ekkert af þessu hefði gerst
hefðu 70% af auðlindarentunni
gengið til hins opinbera allt frá
árinu 2001. Kvótaverðið hefði
aldrei farið upp fyrir 1.200 krón-
ur á þorskígildið. Það hefði vissu-
lega dregið úr svigrúmi þáver-
andi útgerðarmanna til kaupa á
bílaumboðum og einkaþyrlum,
en það hefði jafnframt dregið
úr skuldsetningu þeirra útgerð-
arfyrirtækja sem eftir sátu í
útgerð. Líklega hefðu útgerðar-
fyrirtækin þá reynt að greiða
niður skuldir í stað þess að safna
skuldum. Ég geri ráð fyrir því að
viðbrögð útgerðarinnar við gjald-
töku hefðu verið að lækka skuldir
örlítið árlega mælt í erlendri mynt
allt frá árinu 2000. Sé þeirri reglu
beitt má álykta að skuldir útgerð-
arinnar árið 2010 væru aðeins
tíundi hluti þess sem raunveru-
lega varð hefði gjaldtaka hafist
árið 2001!
Eiginfé útgerðarfyrirtækjanna
er munur heildareigna og heild-
arskulda. Eiginfjárstaðan ræður
mestu um lífsgetu fyrirtækjanna.
Þróun eiginfjár eftir því hvort um
gjaldtöku er að ræða eða ekki, er
afar forvitnileg og er sýnd á mynd
1. Mynd 1 ber með sér að eiginfé
útgerðarinnar eftir hrun hefði
verið svipað og það er þó gjald-
taka hefði hafist árið 2001! Þessi
staðreynd rímar illa við inntak
þeirra auglýsinga sem nú dynja
á landsmönnum! Þetta rímar líka
illa við margauglýstar niðurstöð-
ur banka útgerðarfyrirtækjanna
og endurskoðenda þeirra og vekur
spurningar um þær forsendur
sem þessir aðilar leggja til grund-
vallar mati sínu.
Þess má geta að vaxtagreiðslur
útgerðarinnar árið 2010 námu
svipuðum upphæðum og veiði-
gjald hefði numið hefði það verið
komið á á þeim tíma. Álagning
veiðigjalds er þannig öðrum
þræði ákvörðun um að breyta
samsetningu útgjalda útgerðar-
fyrirtækja: Í stað vaxtagreiðslna
til fjármálafyrirtækja kemur
greiðsla veiðigjalds. Sagt með
öðrum orðum: Í stað þess að
greiðslur útgerðarinnar upp á
tugi milljarða árlega renni til
lánveitenda þeirra (fjármagns-
eigenda) kemur um það bil jafnhá
upphæð sem runnið hefði til
íslensku þjóðarinnar. Þeim fjár-
munum hefði verið hægt að ráð-
stafa með margvíslegum hætti þó
ekki sé hægt að láta hjá líða að
benda á að forsvarsmenn byggð-
arlaga sem auglýsa með útgerð-
armönnum kalla einnig eftir
verulega auknum framlögum
úr ríkissjóði til samgöngufram-
kvæmda. Ætli yrði ekki auðveld-
ara að verða við slíkum óskum ef
ríkissjóður hefði viðbótartekju-
stofn sem jafngildir núverandi
vaxtagreiðslum útgerðarfyrir-
tækjanna til ráðstöfunar?
Í auglýsingum útgerðarmanna
koma fram bæði verkalýðsleið-
togar og starfsmenn útgerðar-
fyrirtækjanna og lýsa áhyggjum
sínum af afdrifum fyrirtækj-
anna komi til fyrirhugaðrar
gjaldtöku. Útreikingar þeir sem
hér eru kynntir ættu að slá veru-
lega á ótta þessara aðila um eigin
hag. Eiginfjárstaða útgerðar-
innar breytist eðlilega í kjölfar
gjaldtöku, en ekki þarf að óttast
kollsteypu. Verkalýðsforingjar
og skipstjórar ættu því ekki að
þurfa að missa svefn vegna ótta
um afdrif útgerðarfyrirtækjanna
þó þeim verði gert að greiða fyrir
afnot af sameiginlegri auðlind
þjóðarinnar.
Hagur útgerðar og veiðigjald
Sjávarútvegsmál
Þórólfur
Matthíasson
hagfræðiprófessor
Þróun eiginfjár með og án gjaldtöku frá 2001
700.000
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
Eiginfé (endurmetið) án gjaldtöku
Eiginfé (endurmetið) með gjaldtöku
Milljónir króna
Sif Sigmarsdóttir hallmælir „óhefðbundnum lækningum“
eða heildrænum meðferðum eins
og ég kýs að kalla það í Bakþönk-
um 10. maí sl. Segir hún það m.a.
vera iðnað sem græðir fúlgur fjár á
komplexum, vanlíðan, örvæntingu
og ótta fólks – eina dæmið sem hún
nefnir er þó lúpínuseyði sem maður
„bruggaði heima hjá sér og gaf“ af
góðum hug einum saman. Ekki var
hann að nýta sér varnarleysi fólks
á viðkvæmum stundum og hafa það
að féþúfu eins og Sif segir.
Sjálf lýsir hún því að hún hafi
látið glepjast til að bera á sig and-
litskrem til þess að bjarga útliti
sínu og segist hefði makað sig kúa-
mykju hefði L’Oreal sett hana í dós.
Það væri þá hennar val eins og allra
annarra sem leita á náðir heild-
rænna meðferða.
Sif hefur væntanlega gleymt því
að hér áður fyrr notuðu formæður
hennar keytu (hland) til hárþvotta.
Það var á þeim tíma þeirra val og
þótti gagnast vel.
Í bakþönkum sínum fullyrðir Sif
að heildrænar meðferðir séu ekki
aðeins gagnslausar heldur oft einn-
ig skaðlegar. Þetta er rangt. Heild-
rænar meðferðir hafa margsannað
gagnsemi sína og engin dæmi fund-
ist um skaðsemi þeirra. Heimildar-
mynd um „óhefðbundnar lækning-
ar“ í Ríkissjónvarpinu var þvert
ofan í það sem Sif segir í grein sinni
á mjög vísindalegum nótum og full
ástæða til þess að RÚV sýndi hana.
Það er nefnilega bara til góðs að
kynna mál frá fleiri en einni hlið
rétt eins og skoðanaskipti okkar
Sifjar eru mismunandi málstað til
framdráttar. Kjarni málsins er þó
alltaf sá að fólk eigi val um heilsu
sína eins og á öðrum sviðum lífsins.
Til varnar
heildrænum
meðferðum
Heilbrigðismál
Jóna Ágústa
Ragnheiðardóttir
hómópati
Nýja landnámið
Ársfundur Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum verður haldinn 16. maí 2012 á Hótel Sögu, Kötlusal, kl. 8.15-10.
Á fundinum verður fjallað um áskoranir og tækifæri íslenskunnar á 21. öld. Fjallað verður um ISLEX, íslensk-skandinavíska
veforðabók sem var opnuð í fyrra og hefur nú verið aðlöguð fyrir spjaldtölvur og síma. Sagt verður frá notendum Icelandic
Online, örnefnasjá og máltækni. Litið verður inn um skráargat til fornbókmennta og hlustað á söngraddir af vaxhólkum.
óðinshaniskógarþröstur rødvingetrost rödvingetrastvindrossel
Lára Magnúsardóttir, formaður stjórnar
Ávarp
Guðrún Nordal, prófessor og forstöðumaður
Starfsemi stofnunarinnar árið 2011
Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor við Háskóla Íslands
Máltækni og menningararfur
Gunnar Haukur Kristinsson, forstöðumaður sviðs
mælinga og landupplýsinga hjá Landmælingum Íslands
Örnefnaskráning á vefnum
Rósa Þorsteinsdóttir rannsóknarlektor
Vaxhólkar: Ný tækni fyrir 100 árum
Jón Karl Helgason, dósent við Háskóla Íslands
Wikisaga: Skráargat að fornbókmenntunum
Kolbrún Friðriksdóttir, aðjunkt við Háskóla Íslands
IcelandicOnline: Lykillinn að nýjum málnotendum
Halldóra Jónsdóttir, verkefnisstjóri ISLEX
Landvinningar tungumálsins − margmálaorðabókin ISLEX
Katrín Jakobsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra
Ávarp
Skráning á www.árnastofnun.is