Fréttablaðið - 29.09.2012, Qupperneq 20

29. september 2012 LAUGARDAGUR20
F
yrst man ég eftir mér
á Hamraendum í Borg-
arfirði þar sem for-
eldar mínir, Guðrún
Birna Hannesdóttir
og Sigurður Sigurðs-
son, bjuggu. Þau skildu þegar ég
var fimm ára og mamma flutti í
bæinn með okkur systkinin, Sig-
rúnu, mig, Ólöfu og Þorstein Gauta
sem var á fyrsta ári. Þetta var
1960 og þá voru margir sem ráð-
lögðu henni hreinlega að gefa börn-
in því hún gæti ekki alið önn fyrir
okkur. Næsta kynslóð á undan hafði
oft orðið að bregða á það ráð. Afi
minn í föðurætt var einn af ellefu
systkinum og var settur í fóstur á
næsta bæ, það átti að sækja hann
vorið eftir en hann var aldrei sótt-
ur. Kannski varð það honum til lífs.
Hin börnin dóu flest ung.“
Þannig segist Jóhanni Sigurð-
arsyni leikara frá þegar hann er
beðinn að lýsa ævi sinni frá byrj-
un. Lífið hefur ekki alltaf farið
um hann mjúkum höndum frek-
ar en rússneska listmálarann
Rothko sem Jóhann leikur í verk-
inu Rautt í Borgarleikhúsinu. Sá
bjó í gettói um tíma eftir að hann
kom til Bandaríkjanna tíu ára gam-
all með öðrum innflytjendum en er
nú dýrasti málari nútímalistasögu.
Jóhann gefur ekkert fyrir samlík-
ingu.
„Þetta slampaðist allt hjá okkur.
Við bjuggum í Laugarnesinu og við
krakkarnir vorum sendir í sveit á
sumrin eins og títt var þá. Ég var
í sveit meira og minna til sautján
ára aldurs, síðustu þrjú sumrin
kaupamaður á Sandlæk í Gnúp-
verjahreppi. Sjálfsagt munaði litlu
að ég yrði bóndi. Það var farið að
hvarfla að mér að líta í kringum
mig eftir heimasætu og jörð. Fór
líka að Hvanneyri að kynna mér
aðstæður í bændaskólanum.“
Varstu annars alltaf í skóla í
borginni? „Nei. Ég var í skóla í
Varmahlíð í Skagafirði þegar ég
var níu ára. Mamma var að kenna
á Löngumýri og ég var á bæ sem
heitir Krossanes. Gauti átti að vera
þar líka en hann strauk til mömmu
yfir skurði og girðingar, fimm ára.
Síðar var ég einn vetur í Ljósa-
vatnsskóla og annan á Laugarvatni.
Það var mikið flakk á okkur eldri
börnunum en mamma var dugleg
og beitti öllum brögðum til að láta
þetta ganga. Fór í tónlistarskóla á
fertugsaldri og kennir enn á píanó.“
Hafðir þú ekkert samband við
föður þinn? „Jú, jú. En stopult.
Hann fór til sjós tveimur árum eftir
að við fluttum og var þar meira og
minna í 25 ár, oft langdvölum á tog-
urum úti í hafi. Einhvern tíma var
hann þrettán mánuði í burtu. Þá
veiddu þeir við Grænland og sigldu
með aflann til Þýskalands. Menn
misstu allt tímaskyn á þessu. Pabbi
hringdi kannski í mars og óskaði
okkur gleðilegra jóla.“
Leiklistin breytti lífinu
Hvaðan koma þér leiklistarhæfi-
leikarnir? „Það er erfitt að festa
fingur á því. Mamma var í leiklist-
arskóla hjá Lárusi Pálssyni einn
vetur áður en hún fór í barneign-
ir og búskap. Pabbi var liðtækur
líka bæði í leik og söng í sveitinni
og föðuramma mín var músíkölsk
þannig að þræðirnir liggja víða.“
Jóhann útskrifaðist úr Leiklist-
arskóla Íslands vorið 1981 ásamt
Sigrúnu Eddu, Karli Ágústi, Guð-
mundi Ólafs og fleirum sem síðan
hafa gert garðinn frægan. „Það var
rosalega gaman í leiklistarskólan-
um og mikil upplifun að komast í
þann heim, breytti alveg lífi mínu,“
rifjar hann upp. „Kjartan Ragnars-
son kom á generalprufu á Íslands-
klukkunni sem var útskriftarsýn-
ing og hringdi í mig daginn eftir.
Þá var hann að skrifa leikrit sem
hann bauð mér aðalhlutverk í. Það
hét Jói og var sýnt 150-160 sinn-
um, var tvö leikár í Iðnó og farið
með það leikför um landið. Þannig
byrjaði ferillinn. Ég var hjá Leik-
félaginu fyrstu fjögur árin, var
svo lausráðinn í þrjú ár en datt inn
í verkefni í Þjóðleikhúsinu 1986 og
var þar óslitið í 20 ár. Upp á síð-
kastið hef ég verið í Borgaleikhús-
inu, ráðinn til eins árs í senn. Þetta
er alltaf spurning um hvaða verk
eru í gangi.“
Á Þjóðleikhússárunum kveðst
Jóhann hafa átt rétt á ársleyfi frá
störfum og tekið það á Ítalíu. „Ég
átti eftir að dvelja erlendis. Guð-
rún kona mín gat fengið leyfi og
strákarnir okkar voru ekki byrjað-
ir í skóla svo þetta var kjörið tæki-
færi. Í leiðinni sótti ég söngtíma
hjá kennara sem Kristján Jóhanns-
son útvegaði mér í Brescia,“ segir
hann brosandi og kveðst áður hafa
verið mörg ár í tónlistarskóla, lært
söng hjá Sigurði Demetz, tónfræð-
ina og allan pakkann. „Það lá ansi
vel við, fjölskyldan var í tónlist,
mamma að kenna og Gauti fór alla
leið. En mig vantaði herslumun. Svo
lenti ég í vondu bílslysi 1988 sem
setti veröldina á hvolf hjá mér um
tíma. Skrokkurinn fór illa og ég var
lengi að ná mér á allan hátt.“
Slysið
Það tekur á Jóhann að rifja upp
atburðinn sem tók frá honum
elskulega eiginkonu og hjó nærri
lífi hans.
„Við vorum á Skúlagötunni að
koma keyrandi heim og ég var
við stýrið. Það var bíll fyrir fram-
an okkur sem vék allt í einu upp á
gangstétt og á okkur skall annar
sem kom úr gagnstæðri átt á ofsa-
hraða. Bílstjórinn var á stolnum bíl,
dauðadrukkinn, ljóslaus, próflaus
og á öfugum vegarhelmingi. Þegar
hann vaknaði daginn eftir í fanga-
geymslunni hélt hann að hann hefði
lent í áflogum, mundi ekkert hvað
hefði gerst. En það voru 20-25 metr-
ar milli bílanna eftir áreksturinn,
höggið var svo mikið. Konan mín dó
samstundis, hún hét Anna Jóna og
var Jónsdóttir.“
En að þú skyldir lifa. „Já, ég hef
oft velt því fyrir mér af hverju
það fór þannig. Ég fór náttúrlega á
spítala, fyrst á gjörgæslu því þetta
stóð tæpt á tímabili. Þá kynntist
ég íslenskri heilbrigðisþjónustu í
fyrsta sinn og áttaði mig á hvílíkt
öndvegisfólk er þar við aðhlynn-
ingu. Svo átti ég marga góða vini
og ættingja sem tóku utan um
mig.“
Áttuð þið Anna Jóna börn? „Ekki
saman en hún átti einn dreng, Har-
ald Inga Þorleifsson. Hann var að
verða pabbi um daginn, er mik-
ill tölvumaður og stórfyrirtæki
erlendis var að bjóða honum vinnu
þannig að honum vegnar vel sem
betur fer.“
Þú nefndir Guðrúnu og strákana
áðan. Segðu okkur frá þeim. „Guð-
rún Sesselja Arnardóttir, eiginkona
mín frá 1992, er hæstaréttarlög-
maður í dag en þegar við kynnt-
umst var hún að læra frönsku í
háskólanum. Við eigum tvo stráka,
Örn Gauta og Jóhann Ólaf sem eru
fæddir 1995 og 96 og eru báðir í
Fjölbrautaskólanum í Garðabæ.
Örn Gauti er hjólabrettamaður og
spilar á gítar og Jóhann Ólafur er
fótboltamaður. Báðir lærðu svolít-
ið á píanó hjá mömmu og Jóhann
Ólafur hélt áfram í tvö ár hjá Gauta
bróður en svo tók fótboltinn yfir-
höndina. Þetta eru að verða stórir
strákar.“
Gerði litina að galdraverki
„Hið eilífa sköpunarverk heldur
áfram,“ er ein meitlaðra setninga
Rothkos í leikritinu Rautt sem
reynir mikið á Jóhann. Hann er á
sviðinu nær allan tímann eins og
meðleikarinn Hilmar Guðjónsson
sem leikur aðstoðarmanninn Ken.
Hvernig undirbýr Jóhann sig undir
þau andlegu átök sem þar eiga sér
stað? „Ég reyni að fara vel með
mig, vera vel úthvíldur og helst ná
mér í klukkutíma kríu áður en ég
fer niður í leikhús. Þegar þangað
kemur les ég allt leikritið yfir. Svo
reyni ég að stilla einbeitinguna.
Áður er ég búinn að byggja verkið
upp innra með mér, allt ferðalag-
ið og hugsanirnar sem búa að baki
því sem sagt er. Það þarf að búa til
þetta innra vegakerfi tilfinninga og
hugsana, í það fer æfingatíminn,“
segir Jóhann sem kveðst líka hafa
þurft að leggjast í talsverðan lestur
til að kynnast Rothko. „Það er búið
að vera rosalega gaman að komast
nær þessum pælingum sem voru í
gangi. Mér finnst ég betri mynd-
listarskoðandi en áður, vita meira
um stefnur og stíla og hvað menn
ætluðu sér.“
Vill hann lýsa Rothko fyrir les-
endum? „Rotkho hlaut menningar-
legt uppeldi og var trúr öllu sem
hann gerði. Leikstjórinn okkar, hún
Kristín Jóhannesdóttir, hefur stað-
ið fyrir framan verk hans og segir
þau vera eins og talað er um í leik-
ritinu. Það sé í þeim hreyfing og
birtan komi innan úr myndunum.
Þetta tókst Rothko með aðferð sem
hann þróaði. Hann gerði litina að
galdraverki og setti í þá alls konar
leyndarmál sem hann hélt fyrir sig.
Ein mynd eftir hann var slegin nú í
vor á 10,8 milljarða.“
Jóhann leikur í Rauðu óslitið
næstu fjórar vikurnar, fimm kvöld
í viku. Síðan tekur við Vestur-
portssýningin Bastarðar sem var
forsýnd á listahátíð í vor og hefur
verið á fjölum í Danmörku og Sví-
þjóð í sumar en kemur á svið Borg-
arleikhússins upp úr 20. október.
„Ég tek við af dönskum leikara sem
hefur leikið í Rejseholdet,“ segir
Jóhann og kímir. „Fram undan
eru líka tíu sýningar af Fanný og
Alexander og ætli það verði ekki
Mary Poppins eftir áramót? Þetta
eru ólík verk. Það er kosturinn
við þetta starf á Íslandi hvað fjöl-
breytileikinn er mikill.“
Önnur áhugamál? „Ég á hesta.
Það eru leifar af sveitinni. Hef líka
gaman af að veiða og spilaði bad-
minton í tuttugu ár en meiddi mig
í löppinni í fyrra og hef tekið pásu
í því. Svo á ég fjölskyldu og hef
mikið gaman af að snúast kringum
fólkið mitt. Það er áhugamál.“
LEIKLISTINNI FYLGIR LESTUR „Mér finnst ég betri myndlistarskoðandi en áður, vita meira um stefnur og stíla og hvað menn ætluðu sér,“ segir Jóhann sem leikur listmálarann Rothko í Borgarleikhúsinu. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Innra vegakerfi tilfinninganna
Jóhann Sigurðarson leikari tekst nú á við eitt af sínum stóru hlutverkum er hann túlkar listmálarann Mark Rothko sem nú er
einn dýrasti málari seinni tíma en bjó við fátækt framan af ævinni. Gunnþóra Gunnarsdóttir heimsótti Jóhann á Arnarnesið og
komst að því að hann ólst upp hjá einstæðri fjögurra barna móður. Báðir hlutu menningarlegt uppeldi þrátt fyrir bág kjör.
Það voru 20-25 metrar milli
bílanna eftir áreksturinn, höggið
var svo mikið.