Fréttablaðið - 30.10.2012, Qupperneq 30

30. október 2012 ÞRIÐJUDAGUR22 22
menning@frettabladid.is
Bækur ★★★★ ★
Strandir
Gerður Kristný
Mál og menning
Gerður Kristný er meðal
okkar albestu skálda, um
það eru varla deildar meiningar
eftir meistaraverkið Blóðhófni
sem út kom fyrir tveimur árum
og hlaut Hin íslensku bókmennta-
verðlaun það árið. Og hafi einhver
enn velkst í vafa um stöðu (eða
setu) hennar á íslenskum skálda-
bekk ætti ljóðabókin Strandir að
taka af öll tvímæli þar um.
Strandir eru ekki samstæður
ljóðaflokkur eins og Blóðhófn-
ir heldur safn styttri ljóða sem
flokkuð eru í fjóra kafla eftir
yrkisefnum. Í fyrsta kaflanum
eru ljóð um ýmsa staði innan-
lands, auk stemningsljóða um
jól, liðin skáld, börn og fleira.
Í öðrum kaflanum eru ljóð frá
ferðum skáldsins utanlands þar
sem brugðið er upp örmyndum af
aðstæðum og atvikum í fjarlæg-
um eða nálægum heimshlutum.
Þriðji kaflinn geymir æskuminn-
ingar og hugleiðingar um liðin
atvik. Rúsínan í pylsuendanum,
og það engin smáræðis rúsína,
er svo fjórði kaflinn sem er einn
ljóðabálkur undir nafninu
Skautaferð.
Ljóðin í öllum köflunum
bera sterk höfundarein-
kenni Gerðar Kristnýjar;
knappt form, sparlega orða-
notkun, sterkt myndmál og
oft óvænta vendingu, jafn-
vel með kímnum undirtón,
þótt undiraldan sé alla jafna
þung. Hér er ekki ort í nein-
um hálfkæringi og flaustri held-
ur málaðar myndir úr orðum og
tilfinningum, myndir sem verða
ljóslifandi fyrir augum lesandans
og færa hann án fyrirhafnar inn í
heim hvers ljóðs fyrir sig, varpa
nýju ljósi á alkunn fyrirbrigði og/
eða opna glugga í ókunna heima:
Japanskt ævintýr
Í Næturgalahöllinni
kvakar í hverri gólffjöl
Keisarinn hræddist
launmorð og þjófa
á hljóðum þófum
og lét naglana í gólfinu
nuggast saman
Hann reisti óttanum
syngjandi búr
Fuglinn bar
feigð í fjöðrum sér
Hver kafli um sig býr yfir eigin
töfrum og allir bera þeir listfengi
höfundarins órækt vitni. Að öðrum
ljóðum ólöstuðum er það þó síðasti
kaflinn, ljóðabálkurinn Skauta-
ferð, sem sterkust áhrifin hefur.
Þar er sögð saga af togstreitu,
missi, sorg og eftirsjá í myndmáli
sem tæpast á sinn líka í íslenskri
ljóðahefð. Eins og oft áður hjá
Gerði Kristnýju er notað mynd-
mál úr íslenskri vetrarnáttúru og
veðráttu til að lýsa tilfinninga-
legum sársauka en sjaldan hefur
henni tekist betur upp með það en
hér. Tónninn er í senn dulúðug-
ur, draugalegur og þjóðsöguleg-
ur, en um leið er beitt hugljúfum
myndum af saumaskap þar sem
krosssaumsblóm úr „blíðgulum
þræði“ breiða úr sér á baki ljóð-
mælandans uns þráðurinn slitnar
og allt raknar upp. Nístandi kvölin
smýgur í merg og bein lesandans,
hár rísa og tár falla. Áhrifin eru
í senn ógnvænleg og undurfögur
og sterkari en ég minnist frá lestri
nokkurs annars texta. Ef það væri
ekki svona útjöskuð klisja mundi
ég segja að það væri hjartalaus
manneskja sem ekki fyndi til við
lestur þessa ljóðs. Friðrika Benónýsdóttir
Niðurstaða: Sterk, meitluð, falleg
og listilega ort ljóð sem undirstrika
enn stöðu Gerðar Kristnýjar sem eins
okkar fremsta ljóðskálds.
Vegna ástar eða óveðurs
GÍTARLEIKARINN ÖGMUNDUR ÞÓR JÓHANNESSON flytur fjölbreytta efnisskrá með verkum
eftir Francesco da Milano, Mauro Giuliani, Napoleon Coste, Astor Piazzolla, Tal Hurwitz og íslensku tónskáldin
Hafliða Hallgrímsson og Atla Heimi Sveinsson í tónleikaröðinni Klassík í Vatnsmýrinni í kvöld kl. 20 í Norræna
húsinu. Þetta eru síðustu tónleikarnir í tónleikaröðinni á þessu starfsári.
Tvö skáldverk eftir Ayn
Rand hafa komið út í
íslenskri þýðingu með
stuttu millibili, Undirstaðan
og Uppsprettan. Það þriðja
er væntanlegt á næsta ári,
Kíra Argúnova, sem Frosti
Logason býr til prentunar.
Undirstaðan, eða Atlas Shrug-
ged eins og hún heitir á frummál-
inu, eftir rússnesk-bandaríska rit-
höfundinn Ayn
Rand kom út á
vegum Almenna
bókafélagsins
fyrir helgi.
Undirstaðan,
sem kom út árið
1956, er jafn-
an álitið helsta
stórvirki Rand
e nd a b ók i n
engin smásmíði
– 1.146 blaðsíður í þýðingu Elínar
Guðmundsdóttur. Undirstaðan er
hugmyndafræðilegt framhald Upp-
sprettunnar (e. The Fountain head)
sem Ayn Rand sló í gegn með árið
1943 (og kom út í íslenskri þýð-
ingu Þorsteins Siglaugssonar í
fyrra). Fyrsta skáldsaga Rand, We
the Living, kom út 1934 en birt-
ist sem framhaldssaga í Morgun-
blaðinu undir heitinu Kíra Arg-
únova árið 1949. Hún kemur út á
vegum Almenna bókafélagsins á
næsta ári og hefur Frosti Logason
útvarpsmaður búið hana til prent-
unar, en hann skrifað BA-ritgerð
sína í stjórnmálafræði um Rand
og stjórnmálaheimspeki hennar.
Frosti komst fyrst í kynni við verk
Rand í stjórnmálafræðinámi sínu.
„Það var af persónulegum
áhuga sem ég fór að grufla í verk-
um hennar,“ segir hann. „Ég er
trúleysingi og fékk áhuga á þeim
þætti í fræðum hennar og heillað-
ist af áherslunni sem hún leggur
á frelsi og ekki síður ábyrgð ein-
staklingsins; að hann geti ekki sett
örlög sín í hendur einhvers almætt-
is eða yfirvalda heldur verður að
axla ábyrgð á þeim sjálfur. Í fram-
haldinu fór ég að kynna mér verk
Enduruppspretta Ayn Rand
FROSTI LOGASON
UMDEILDUR HÖFUNDUR
Ayn Rand fæddist í Rússlandi 1905 en fluttist til Bandaríkjanna 1926 og
gerðist farsæll handritahöfundur í Hollywood, þar til hún sló í gegn með
skáldsögunni Uppsprettunni árið 1943. Hornsteinninn í verkum Rand er
heimspekikerfi hennar, hluthyggjan, sem gengur út á að einstaklingurinn
sé mikilvægasta grunneining samfélagsins og æðsta skylda hans sé að
vinna að rökréttum hagsmunum sínum. Leiðin að þessum markmiðum
væri í gegnum frjálsan markaðsbúskap með lágmarksríkisafskiptum. Rand
var stækur andstæðingur heildarhyggju, þar sem áhersla var lögð á ábyrgð
einstaklingsins gagnvart samfélaginu, og taldi það ávísun á sníkjulífi. Hug-
myndafræði Rand og verk hennar voru umdeild en hún hefur átt upp á pall-
borðið hjá frjálshyggjumönnum sem hafa tekið skáldskap hennar opnum
örmum og bækur hennar hafa selst í milljónum eintaka.
AYN RAND Sló í gegn
með Uppsprettunni
árið 1943 en stórvirki
hennar, Undirstaðan,
kom út 1956. Rand var
umdeildur höfundur
en frjálshyggjumenn
tóku skáldskap hennar
og hugmyndafræði
opnum örmum.
NORDICPHOTOS/GETTY
Samtök um sorg og sorgarviðbrögð
NÝ DÖGUN
www.nydogun. is www.sorg. is sorg@sorg. is
Þann 1. nóvember kl. 20:30 í safnaðarheimili Háteigskirkju
verður haldin fyrirlestur um makamissi.
Fyrirlesarar eru Ásdís Káradóttir hjúkrunarfræðingur
og Hulda Guðmundsdóttir guðfræðingur.
Þá verður einnig opið hús þetta sama kvöld
og hefst það kl. 19 á sama stað.
Í kjölfar fyrirlestrarins fara af stað tveir stuðningshópar
1. Að missa maka í blóma lífsins.
2. Að missa maka á fullorðinsárum
(í samvinnu við Krabbameinsfélagið).
Að missa lífsförunaut
Fyrirlestur og stuðningshópar
ILVA Korputorgi, sími 522 4500 www.ILVA.is
laugardaga 10-18 sunnudaga 12-18
mánudaga - föstudaga 11-18:30
DAGSKRÁ
Lifandi tónlist
Frostrósir
Friðrik Ómar
Happdrætti
KYNNINGAR
Karl K. K arlsson
Hafliði súkkulaðimeistari
MARSEILLE sápur
Kaffitár
Búrið
ÓTRÚLEG TILBOÐ
30% af öllum
CHRISTMAS j ólavörum,
MARSEILLE sápum,
kertum og púðum
FIMMTUDAGINN 1. NÓVEMBER
Frá 18:30 21 00 - :
KONUKVÖLD

HVAÐ? HVENÆR? HVAR?
Þriðjudagur 30. október 2012
➜ Sýningar
10.00 Sýning á veggspjöldum Guð-
mundar Odds Magnússonar opnar í
Spark Design Space, Klapparstíg 33.
➜ Tónlist
12.15 Þóra Björnsdóttir sópran og
Guðmundur Sigurðsson organisti flytja
tónlist eftir Bach í Hafnarfjarðarkirkju.
20.30 Kvartett söngkonurnar Ragn-
heiðar Gröndal spilar á þriðjudagsdjass-
inum á KEX Hostel.
21.00 ÍRIS, Minor Times og Mikael Lind
halda tónleika á Café Rosenberg.
➜ Fyrirlestrar
12.05 Steinunn Kristjánsdóttir fjallar
um niðurstöður fornleifauppgraftar á
rústum Skriðuklausturs í Þjóðminjasafni
Íslands. Aðgangur er ókeypis.
Upplýsingar um viðburði sendist á
hvar@frettabladid.is
hennar betur og það var afar fátt
sem mér hugnaðist ekki, hún talaði
mjög sterkt til mín.“
Hugmyndafræði og heimspeki-
kenningar Rand hafa verið mikið
gagnrýndar í gegnum tíðina og
sumir vilja meina að með hruni
fjármálakerfisins 2008 hafi hug-
myndir hennar og frjálshyggjunn-
ar hreinlega gengið sér til húðar.
Því er Frosti ósammála og telur
hann boðskap Rand eiga brýnt
erindi nú.
„Ef hér hefði ríkt frjálshyggja í
anda Ayn Rand hefðu bankar þurft
að bera ábyrgð á aðgerðum sínum
og þar af leiðandi ekki farið jafn
óvarlega og þeir gerðu. Að skatt-
greiðendur og seðlabankar hafi
þurft að axla tjónið á tapi einka-
banka er í hrópandi ósamræmi við
hugmyndafræði Rand og hún hefði
aldrei fallist á það. Að þessu leyti
held ég að boðskapur hennar eigi
brýnt erindi.“
bergsteinn@frettabladid.is