Fjarðarpósturinn - 31.08.1995, Síða 6

6 FJARÐARPÓSTURINN
Allra nýjustu rannsóknir á rún-
um sem fundust á sandstein nálægt
Heavener í Oklahoma fylki í Norð-
ur Ameríku benda til þess að þær
séu frá árunum 600 A.D. - 900 A.D.
en ekki frá 11. nóvember, 1012 eins
og lengi var talið í fyrstu. Astæðan
fyrir seinna ártalinu var talin vera
sú að fyrsta þýðing á rúnastöfun-
um átta voru talin segja til um dag-
setningu. Er nú taliö nokkuð sann-
að að rúnirnar segja til um land-
fræðileg eignarmörk norræns vík-
ings, Glome, að nafni sem var uppi
á þessum tíma og mun hann hafa
merkt sér landsvæði, eins og tíðk-
aðist þá. Nýjasta þýðing á rúna-
stöfunum átta er því, GLOME
DAL, eða Glómsdalur.
Fyrstu rannsóknir
Margar munnlegar heimildir eru
til um fyrsta fund þessa fræga sand-
steins, m.a. er talið að Indjánar haft
fyrstir gengið fram á hann árið 1830.
Síðan er talið að hvítur maður, Wil-
son King, að nafni, hafi séð rúnirnar
árið 1874. Sú yfirlýsing er skráð af
voru á þessum grafnar átta rúnir.
Tveim árum síðar fannst enn einn
áletraður steinn, Shawnee rúnasteinn
og er hann minnstur af þeim þrem og
ber fímm rúnir.
Þá er það árið 1968 að Dr. Richard
Nielsen, útskrifaður með doktors
gráðu frá Háskóianum í Danmörku,
hefst handa við að rannsaka alla
rúnasteina sem fundust höfðu víðs-
vegar í Norður Ameríku, þar á meðal
hinn fræga Kensington rúnastein,
sem er talinn vera frá árinu 1362 og
fannst í Minnesota fylki. Dr. Nielsen
komst að þeirri niðurstöðu að áletr-
unin á öllum þrem steinunum væri
ekki frá tveim tímabilum eins og
áður var haldið heldur frá elsta germ-
anska Futhork tímabilinu. Hann tók
því allan vafa af fyrri ágiskunum á
þýðingu rúnanna og aldur. Það var
því engin spuming í hans huga að
þýðingin á áletruninni á Heavener
rúnasteininum er GLOME DAL, sem
þýðir einfaldlega “Dalur í eigu
GLOMES,” landamæri eða að eiga
tilkall til sérstaks landssvæðis. Aletr-
unin á Poteau rúnasteininum er
GLOI ALLW (Alu) sem mun tákna
Settust íslenskir víkingar að í
indíánabyggð f U.S.A. árið 600?
Aldagamlar rúnir finnast á nokkrum stöðum í
Heavener, Oklahoma fylki.
syni hans. En það er ekki fyrr en árið
1898 að formlega er skráður fyrsti
sjónarvottur að þessum merkilega
fundi, Luther Capps og steininum var
gefið nafnið “Indian Rock.”
Fyrstu rannsóknir á þessum rúnum
voru gerðar í Smithsonian Þjóð-
minjasafninu í Washington, D.C. í
kringum 1923. Af þeim rannsóknum
er það að segja að leturgerðin er án
efa rúnir og að ætlað sé að þær séu af
norrænum ættum. Steinninn er
3.65m á hæð, 3m á breidd og 40cm á
þykkt. Rúnastafimir átta eru í beinni
línu, 15 - 22cm á hæð og allt að rúm-
um cm djúpir. Steininn hefur verið
vel varinn veðri og öðrum óviðkom-
andi í gegnum árin vegna legu sinnar
en hann er staðsettur í fallegu djúpu
gili á Poteau fjalli umvaftnn kjarri.
Steinninn er það vel varinn veðri að
dagsetning skrifuð með blýanti voru
enn læsileg sjö árum síðar en þó eru
jaðrar steinsins fínpússaðir af náttúr-
innar hendi.
Glorfa Stewart
Árið 1928 sá Gloría Stewart
Farley, höfundur þessara frumgrein-
ar, þennan sérstaka stein. Hún varð,
þá mjög ung að árum, heilluð af nátt-
úruundri þessa afvikna staðar og enn
hrifnari varð hún af þessum dular-
fullum leyniorðum. Hún átti eftir að
tileinka 33 árum æft sinnar í að rann-
saka og að komast að hvað þessir
stafir táknuðu. Upp úr árunum 1950
hófst hún handa við að draga að sér
upplýsingar m.a. með viðtölum við
ýmsa fróða aðila sem áttu fomar fjöl-
skyldusögur í fórum sínum. þrjátíu
árum seinna fór Gloría á ný á þennan
leyndardómsfulla stað og nefndi þá
steininn, Heavener rúnastein. Hún
komst að því að fleiri áletraðir stein-
ar hefðu fundist á svipuðum slóðum
en ailir nema tveir hefðu eyðilagst af
völdum uppgraftar á 30 og 40 ára-
tugnum. Þeir tveir steinar sem eftir
vom voru svo illa famir að erfitt var
að greina rúnimar á þeim, sem gerði
það nær ómögulegt að þýða letrið, þó
mátti lesa þrjú tákn á öðrum þeirra og
tvö á hinum. Rannsóknir Gloríu
héldu áfram, og var hún staðráðin í
því að leysa þessa gátu. Leitaði hún
álits margra sérfróðra manna á hinum
ýmsum sviðum fomrar sögumenn-
inga, t.d. leitaði hún álits rúnafræð-
inga, jarðfræðinga, málfræðinga,
fomleifafræðinga og mannfræðinga.
Hún gekk reyndar svo langt að fá
suma þeirra til að klífa fjallið og
skoða áletranimar með eigin augum.
Ágreiningur og
ágiskanir
Margir lögðu visku sína fram sem
varð til þess að margar útgáfur urðu á
þýðingu þessa rúna og ártali. Þó bar
flestum saman um það að Iíklega
væm rúnir þessar frá tveim tímabil-
um, sex rúnastafir tilheyrðu elsta
germanska Futhork stafrófi sem sett
var í notkun upp úr ámnum 300 A.D.
og þrír stafimir tilheyrðu hinu seinna
norræna Futhork stafrófi sem var í
notkun um árið 800 A.D. Einn fræg-
ur jarðfræðingur og sérfræðingur í
sögu foma víkingamenningar taldi
víst að rúnir þessar væru gerðar af
víkingum sem siglt hefðu upp Miss-
issippi ána.
Fleiri runasteinar
finnast
Það er síðan árið 1967 að straum-
hvörf verða á rannsóknum rúnanna.
Annar sandsteinn fannst aðeins
16km frá hinum fræga Heavener
rúnastein og fékk hann nafnið Poteau
rúnasteinn. Eins og á fyrri steininum
“Töfrakraftur eða verndarkraftur
fyrir Gloi.” Nafnið Gloi er talið
vera stytting á nafni Glome svo hér
mun vera um sama manninn að
ræða. Svo merkilega vildi til að við
rannsóknir á þessum rúnum var það
orðið "Alu” sem þýðir töfrar, það
orð sem notað var í málfræði um
árið 600 A.D. og mun því vera höf-
uð lykillinn að ártali rúnanna. Það
var hinsvegar aldrei neinn ágrein-
ingur um þýðingu á áletruninn á
Shawnee rúnasteininum sem stafar
nafnið MEDOK. Það er einnig talið
vera frá elsta Futhork stafrófinu og
benti margt til þess að hér hefði ver-
ið um legstein að ræða en vegna
eyðileggingar á umhverfinu hefði
mátt álíta annað.
í dag mun vera þarna mikið
verndað útivistarsvæði, Heavener
Runestone State Park. Umhverfis
Heaveners rúnasteininn hefur verið
girt mjög ósmekkleg stálgirðing
sem þjónar þó sínu hlutverki að
vemda þennan merka fomgrip frá
eyðileggingu.
Dr. Nielsen og Gloría Stewart
Farley eru bæði opin fyrir nýjum
upplýsingum sem kunna að hafa
áhrif á þessar nýjustu rannsóknir og
þýðingar á ofangreindum rúnum.
Fjarðarpósturinn mun koma þeim
upplýsingum áleiðis til þeirra. Þeir
sem áhuga hafa á frekari vitneskju
um málfræði, stafsetningu og annað
sem tilheyrir notkun gamalla rúna
gætu nálgast þær upplýsingar í THE
RUNESTONES OF OKLAHOMA,
by Dr. Richard Nielsen, Epigraphic
Society Occasional Publications,
Volume 16, 1987, 6625 Bamburg
Drive, San Diego, CA, 92217.
Þess má geta að þegar þessi grein
birtist í THE FIRST AMERICANS
í maí 1992 vakti hún mikla athygli
og ýmsar spumingar vöknuðu um
hvort þetta væri ekki raunverulega
enn ein sönnunin á hver hefði fund-
ið Ameríku. Var það Colombus eða
voru það norrænir víkingar? Þýtt og
endursagt með leyfi útgefanda,
THE FIRST AMERICANS, Largest
circulation Indian paper in Amer-
ica.
SH