Prentarinn - 01.12.2002, Blaðsíða 21

Næsta skref er að koma sér upp
vönduðu skoðunarborði frá viður-
kenndum framleiðanda. Það er
mjög mikilvægt að huga að báð-
um þessum þáttum. Ekki er nóg
að vera með gott skoðunarborð og
koma því svo fyrir á stað þar sem
lýsing er breytileg eða litir veggja
valda lituðu endurkasti sem hefur
truflandi áhrif á nákvæmt mat
lita.
Það kann að vaxa mörgum í
augum að koma upp stöðluðum
skoðunarskilyrðum. Það er auð-
vitað ekki raunhæft að auglýs-
ingastofur eða myndvinnslufyrir-
tæki séu máluð grá í hólf og gólf
og dregið fyrir alla glugga. Vissu-
lega krefst það skipulagningar en
oftast er þó hægt, með smá hug-
kvæmni og hagræðingum, að
breyta ónotuðu skoti eða herbergi
í gott skoðunarrými.
Skoðunarljósiö
Sá ljósgjafi sem er og hefur verið
um nokkra hríð notaður sem
skoðunarljós fyrir grafíska iðnað-
inn kallast CIE D50 ljósgjafi.
Þetta er sá ljósgjafi sem kemst
næst því að hafa litrófsdreifingu
líka dagsljósi, þ.e.a.s. jafnan styrk
á bláa, græna og rauða hluta lit-
rófsins og lithita 5000 K.
Því miður eru ekki til neinir
raunverulegir ljósgjafar sem eru
nákvæmlega eins og CIE skil-
greinir D50 Ijósgjafa. Fullkominn
D50 ljósgjafi er nefnilega aðeins
til sem fræðilegt líkan, slíkan
ljósgjafa er ekki hægt að fram-
leiða í raun. Allar perur á mark-
aðnum sem seldar eru sem skoð-
unarljós eru því aðeins eftirlíking-
ar af CIE D50 ljósgjafa. Því nær
sem þær eru þessum viðmiðunar-
ljósgjafa því betri eru þær. Hafa
þarf í huga að ljósgjafi með
5000K lithita er alls ekki það
sama og D50 ljósgjafi.
Fjöhnargar gerðir ljósapera
hafa 5000K lithita, s.k. „dags-
ljósaperur", en fleiri þættir en lit-
hitinn einn ráða litrófslegum eig-
inleikum tilbúinna ljósgjafa.
Margir ljósgjafar, sérstaklega flúr-
ljós, hafa ekki jafnar eða mjúkar
litrófskúrfur heldur eru svæði á
kúrfunum þar sem styrkur ákveð-
inna bylgjulengda er mjög mikill.
Slíkir „toppar“ geta haft veru-
leg áhrif á liti. Hugtakið litbirting
(color rendering) hefur verið not-
að til að lýsa því hvernig eitthvert
tiltekið ljós hefur áhrif á áferð lita
samanborið við staðlað viðmiðun-
arljós með sama lithita. Litbirting
ljósgjafa er mæld með s.k. litbirt-
ingarstuðli (Color rendering
Index-CRI) og er sett fram sem
tölugildi á bilinu frá 1-100. Því
hærra sem gildið er því betri er
litbirting ljósgjafans. Ljósgjafar
með litbirtingarstuðul stærri en
90 þykja viðunandi. Skoðunar-
ljósið þarf því ekki aðeins að vera
hvítt heldur þarf litrófskúrfa þess
að vera eins jöfn og mögulegt er
þannig að engin bylgjulengd hafi
meiri styrk en önnur. Það ætti
aldrei að nota 5000K eða dags-
ljósaperur til skoðunar á litum.
Aðeins perur sem stimplaðar eru
D50 uppfylla framangreind skil-
yrði.
ISO 3664 staballinn
Arið 1999 kom fram nýr staðall,
ISO 3664, um skoðunarskilyrði í
grafískum iðnaði og ljósmyndun
og var síðan endurbættur árið
2000. Fram að þessum tíma var í
gildi staðall frá 1975 sem var orð-
inn úreltur vegna breyttra að-
stæðna í grafískum iðnaði á und-
anfornum árum.
ISO 3664 staðallinn tekur til
litrófsdreifingar, birtu og ljós-
dreifingar ljósgjafans, bakgrunns
og umhverfis skoðunarsvæðis og
viðhalds á skoðunarbúnaði. I
staðlinum er einnig að finna til-
lögur að skoðunarskilyrðum fyrir
myndir á litskjám og sýningar og
mat á ljósmyndum. í staðlinum er
notuð ný skilgreining á því
hversu nærri D50 ljósgjafa skoð-
unarljós þurfa að vera. Aður var
einungis litbirtingarstuðullinn
notaður til að skilgreina frávikið
milli raunverulegs ljósgjafa og
hins fræðilega viðmiðunarljós-
gjafa. Þessi aðferð var góð árið
1975 þegar engin flúrljómandi
birtuefni voru til staðar, en það er
annað uppi á teningnum í dag.
Nú eru margskonar íblöndunar-
efni notuð til að auka prentanlegt
litasvið, hvort sem um er að ræða
prentara eða offsetprentvélar.
Þessi nýju efni gera farfa prent-
véla og prentara mjög viðkvæma
fyrir litrófsdreifingu skoðunar-
ljóssins. IISO 3664 staðlinum
Hvað eru
birta ag
Ijómi?
Birta er skilgreining á því
Ijósstreymi sem fellur á
tiltekna flatareiningu og
er mælieiningin Lux. Lux
er ekki mjög notendavæn
mælieining ef svo má að
orði komast. Miklu auð-
veldara er að gera sér
grein fyrir birtu með til-
vísun í eitthvað sem allir
þekkja.
íþví skyni má líta á 100
W Ijósaperu (sem kveikt
er ái). Birtan í ca 23 cm
fjarlægð er u.þ.b. 2000
Lux. Birtan í 45 cm fjar-
lægð er um 500 Lux og í
120 cm fjarlægð er hún
komin niður í 64 Lux. I
u.þ.b. 150 cm fjarlægð er
birtan um 32 Lux. Það
þarf að hafa í huga að
100 Watta Ijósapera er
ekki með réttan lithita.
Hún er aðeins notuð hér
til að skýra ögn birtuna
sem er með öllu óvið-
komandi lithita Ijóssins.
Ljómi er skilgreining á
því Ijósmagni sem berst
frá hverjum fermetra til-
tekins yfirborðs og er
mælieiningin Kandeia
(cdj/m2.
eru því notaðir tveir stuðlar til
viðbótar við litbirtingarstuðulinn
sem minnka enn frekar leyfileg
frávik milli D50 eftirlíkingarinnar
og CIE D50 ljósgjafans. Þessir
nýju stuðlar kallast sjónrænn
stuðull og útfjólublár (UV) stuð-
ull.
Skobunarumhverfib
Skoðun bæði fyrirmynda og
prentmynda ætti alltaf að fara
fram á ákveðnum stað sem er
hannaður þannig að umhverfið
liafi sem minnst áhrif á litskynjun
skoðandans. Hið sama á við um
samanburð fyrirmynda og prent-
PRENTARINN ■ 21
mynda og/eða litprófarka. Ljósið
sem skoðað er í þarf að uppfylla
þau skilyrði sem ISO 3664 stað-
allinn gerir til skoðunarljósa. Ut-
anaðkomandi ljós sem ekki upp-
fyllir þessi skilyrði, hvort sem
það berst beint frá ljósgjöfum eða
sem endurkast, má hvorki falla á
það sem verið er að skoða né ber-
ast beint til augna skoðandans.
Það þarf því að byrgja allt slíkt
ljós eins og hægt er. Hlutir í skær-
um litum innan skoðunarsvæðis-
ins geta valdið endurkasti sem
erfitt er að komast fyrir.
Veggir, loft og gólf og önnur
yfirborð skoðunarstaðar og nán-
asta umhverfis verða því að vera í
hlutlausum, gráum lit með 60%
endurkast eða minna og forðast á
skæra liti á húsgögnum og klæðn-
aði í námunda við skoðunarstað-
inn. Það þarf ekki að taka fram að
yfirborð allra flata skoðunarklef-
ans á að vera hreint og laust við
bletti og engar skærlitar myndir
eða límmiða ætti að hafa inni í
eða við skoðunarklefann.
Skoðandinn ætti að forðast að
meta liti eða bera saman litsýnis-
horn strax eftir að hann kemur í
staðlað lýsingarumhverfi. Það
tekur sjónkerfið nokkrar mínútur
að aðlagast nýjum aðstæðum og
breyttu ljósi. Það þarf líka að gefa
perum skoðunarljóssins tíma til
að ná réttum lithita eftir að kveikt
hefur verið á þeim.
Viðhald Ijósgjafa
Viðhald ljósgjafa skiptir miklu
máli þegar stöðluð skoðunarskil-
yrði eru annars vegar. Perur eldast
og breyta ljóseiginleikum sínum
með aldrinum.
Því miður hafa dæmigerðir not-
endur skoðunarborða yfirleitt
ekki aðgang að tækjum til að
mæla ljósstyrk og litrófsdreifingu
ljósgjafanna í borðunum. Því er
mikilvægt að skipta um perur
með reglulegu millibili. Því miður
virðist raunin oft sú að ekki er
skipt um perur fyrr en þær
springa en þá er það oft of seint.
Framleiðendur tilgreina oft með-
al-endingartíma peranna, oft
250-5000 klst. eða eitt ár, og ráð-
legt er að fylgja þeim leiðbeining-
um. Það er ekki öruggt að perur
sem eru eldri en þetta hafi sömu