Prentarinn - 01.03.2006, Blaðsíða 33

s.rtm-
1 ’iff <A; *
íjjpt t. |n t
•» i«- -* is
Lw. ///Jfc
il ritt

minjasafns íslands undanfarin ár. I
Sarpi eru varðveittar upplýsingar
um muni, myndir, fornleifar, hús,
þjóðhætti og örnefni ásamt öðru
efni. Undanfarin misseri hafa
ýmis söfn, stofnanir og fyrirtæki
skráð um 450 þúsund færslur
(2004) i gagnasafn Sarps. Hægt
væri að skrá íslenska prentmuni
skipulega í þetta kerfi.
ÁRBÆJARSAFN
Árbæjarsafn hefur líka safnað
prentgripum i nokkra áratugi
og hefur orðið vel ágengt. I
sambandi við sýningu sem þar
var sett upp í Miðhúsi 1990 voru
ýmis handverkfæri og lítil tæki
gefin safninu af prentiðnaðar-
fyrirtækjum. Þangað fór einnig
setjarapúlt úr Isafold frá 19. öld
og fyrsta hraðpressa Isafoldar.
Prentsmiðjan Víkingsprent, hér
um bil i heilu lagi, var gefin safn-
inu og þar á meðal er stórt tré-
letur, sem notað var til að merkja
kjördeildir í öllum kosningum,
einnig fylgdi með setjaravél í
ágætisstandi. Lausaletur og ýmis
tæki frá prentsmiðjunni PÁS og
Prentmyndagerð Hafnarfjarðar
hafa líka verið gefin safninu á síð-
ustu árum.
AÐRIR ÁHUGASAMIR
Fleiri hafa safnað prentminjum,
m.a. Félag bókagerðarmanna. Þar
eru til þrjár tölvur, hver af sinni
kynslóð, gyllingarvél, heftivél,
prófarkapressa og hátt í 200 ára
gömul prentvél, sem gerð var upp
fyrir Biblíusýninguna í Þjóðar-
bókhlöðunni árið 2000. Þá fannst
þar nýlega 1 kjallarageymslu þýsk
setjaravél af Typograph gerð,
sem tengist prentaranum Hall-
birni Halldórssyni. Þá eru margar
gamlar vélar, tæki og letur til í
núverandi Isafoldarprentsmiðju í
Garðabæ. Prentsmiðja Siglufjarð-
ar er varðveitt og prentminjar
eru á minjasöfnum á Akureyri og
Seyðisfirði. Fleiri prentfyrirtæki
og einstaklingar geyma marga
góða muni sem þyrfti að huga að
og skrá hið allra fyrsta. Skráning
prentminja fór fram á níunda ára-
tugnum á Siglufirði og Akureyri
og var það Helgi M. Sigurðsson
safnvörður i Árbæjarsafni sem
framkvæmdi það verk. Hjá Félagi
bókagerðarmanna og Samtökum
iðnaðarins eru einnig geymdar
ýmsar gamlar kvikmyndir og
myndbönd sem hægt væri að nota
til fræðslu í væntanlegu prent-
sögusetri.
PRENTLISTIN OG LISTAHÁ-
SKÓLINN
Með kvæði Matthíasar Joch-
umssonar sem hefst með hinum
fleygu orðum: „Prentlist, þú
gyðjan góða“ kvöddu prentarar
stéttarbróður sinn Jón Trausta
(1873-1918) þegar hann hætti
prentiðn og snéri sér alfarið að
skáldskapargyðjunni. Jón Trausti
skáld hét réttu nafni Guðmundur
Magnússon. Nafni hans Guð-
mundur Oddur Magnússon,
(Goddur) prófessor í grafiskri
hönnun við Listaháskóla Islands,
er áhugamaður um prentsögusafn
og notar kennslufræðileg rök
sem tengjast menningararfi okk-
ar til að rökstyðja nauðsyn þess
fyrir Listaháskóla Islands að hafa
aðgang að safni prentmuna til að
útskýra samhengi hlutanna fyrir
nemendum sínum og efla skiln-
ing á fortíðinni. Guðmundur
telur einnig að íslendingar hafi
ætíð fylgst vel með og verið í
fararbroddi þjóða í bókagerð og
prentiðju og telur að á því bygg-
ist nánast menningararfur okkar.
Guðmundur segir skólana fá
nemendur núna sem ekki hafa
hugmynd um hvernig stendur
á orðum og hugtökum eins og
„leading" fyrir linubil eða hvaðan
„sértingur“ á harðkápu er upp-
runninn. Guðmundur telur safn
því kærkomið og telur mögulegt
að ná utan um nánast alla prent-
söguna með gripum sem vitað
er um í landinu ef menn taka
höndum saman. Stuðningur LHI
er mikilvægur því skólinn er í
raun æðsta skólastofnun landsins á
sviði prentlistar og hönnunar.
SÝNINGAR
Fjölmargar sýningar bóka og
prentmuna hafa verið haldnar á
síðustu áratugum. Alltaf hefur
verið mikill áhugi á að sýna sögu
prentlistar og prentmuni sem
tengjast henni. Einnig hefur verið
áhugi meðal almennings og fag-
fólks. Það birtist t.d. skemmtileg
grein hér í Prentaranum 1987
þar sem sagt var frá skoðunarferð
ellilífeyrisþega í Félagi bókagerð-
armanna til Stykkishólms þar sem
nunnurnar voru með prentsmiðju
í sjúkrahúsinu:
„Þaó var eins og aó koma inn
á prentminjasafn, prentararnir
trúóu varla sínum eigin aug-
um...“
(Svanur Jóhannesson, Prent-
arinn, 4. tbl. 1987)
Þetta er fyrsta heimild sem ég hef
fundið um orðið prentminjasafn
en það er líka notað í blaði Isa-
foldarprentsmiðju frá 1997. Þar
er munum á sýningunni lýst með
fyrirsögninni: „Vísir að prent-
minjasafni“. Ég kýs samt að nota
annað keimlíkt orð í framhaldi
sem er vinnuheitið Prentsöguset-
ur og mun rökstyðja það. Hér á
eftir er upptalning á helstu prent-
sýningum sem hafa verið haldnar
á síðustu áratugum. Þessi listi
er ekki tæmandi og nefna má að
auki t.d. Prentmessu sem haldin
er reglulega af Samtökum iðn-
aðarins, Félagi bókagerðarmanna,
Prenttæknistofnun og prentfyr-
irtækjum. Síðasta Prentmessa var
2005.
PRENT- OG BÓKASÝNINGAR:
1970, Kjarvalsstaðir (ca. 1970,
Til heiðurs Gutcnberg)
1975, Norræna húsið (Danskt
nútímabókband)
1984, Kjarvalsstaðir (Bókasýn-
ing)
1988, Norræna húsið (Norræn
bókbandskeppni)
1990. Árbæjarsafn (Prentminja-
sýning — Prentari og bókbindari
við vinnu)
1991, Norræna húsið (Norræn
bókbandskeppni)
1994, Geysishúsið (Sýning ís-
lenskra bóka og prentgripa)
1997, Ráðhús Reykjavikur (100
ára afmæli FBM, 4. april)
1997, Bókbandssýning og keppni
(JAM klúbburinn)
1997, Isafoldarprentsmiðja (120
ára afmæli, 16. júní)
2000, Þjóðarbókhlaðan (Bibl-
iusýningin)
2005, Þjóðmenningarhúsið (Nor-
ræna bókbandssýningin)
2005, Þjóðmenningarhúsið
(Haustsýning JAM-hópsins)
2006, Félag bókagerðarmanna
(Samtök bókbindara 100 ára)
SAFN EÐA SETUR
Ein stærsta spurningin sem
áhugafólk um varðveislu prent-
muna þarf að glíma við er hvort
stefna eigi að safni eða setri.
Þjóðminjavörður mælir frekar
með Prentsögusetri:
„Eg er ekki viss um aó rétt eóa
skynsamlegt sd aó stefna að
stofnun sérstaks Prentminja-
safns sbr. skilgreiningu safna-
laga nr. 101/2001 á hugtakinu
safn. Þaó gceti hins vegar verió
vert að stuóla að skráningu og
söfnun prentminja meó mark-
vissum hœtti á vegum starfandi
safna. Einnig mœtti sjáfyrir sér
stofnun Prentsöguseturs, sem
stuólaó gœti aó slíkri söfnun og
kynningu á sögunni meó sýning-
um ogfrœóslu.“
(Alargrét Hallgrimsdóttir, 5.
nóvember 2002)
Prentarinn
33