Dagfari - 01.05.1992, Blaðsíða 12
Mengun Dagfari
Árni Hjartarson jarðfræðingur:
Grunnvatnsmengun á
Miðnesheiði
Stórfelldasta grunnvatnsmengun sem orðið hefur á íslandi er á yfirráðasvæði
bandaríska setuliðsins á Miðnesheiði. Mengunin er þó ekki bundin við
herstöðvasvæðið eitt heldur teygir hún sig út af því niður til Keflavíkur og
Njarðvíkur og hefur eyðilagt vatnsból þar. Berggrunnur á þessum slóðum er úr
grágrýti sem gleypir auðveldlega í sig vatn og aðra vökva.
Neysluvatn er tekið úr brunnum og bor-
holum. Svæðið er því viðkvæmt og mengun
í grunnvatni getur haft afdrifaríkari af-
leiðingar á þessum slóðum en víða annars
staðar. Upphaf mengunarinnar má rekja allt
aftur til heimsstyijaldarinnar síðari og segja
má að straumur mengunarefna til grunn-
vatnsins hafi verið viðvarandi síðan. Efni
þessi em einkum þrenns konar. I fyrsta lagi
klórkolvetnissambönd, í öðru lagi olíur, í
þriðja lagi nítröt.
Mengun uppgötvast
Setuliðsmenn sjálfir fengu grun um
mengun í drykkjarvatni sínu snemma á
níunda átatugnum. Arið 1985 lét herinn gera
rannsókn á vatni ffá vatnsbólasvæði
vallarins. Eitt af vatnsbólunum reyndist
mengað af líffænum leysiefnum og var því
strax lokað. Vitneskja um þessa mengun
barst ekki til eyma íslenskra yfirvalda fyrr
en rúmu ári síðar. I ffamhaldi af því vom
gerðar ffekari rannsóknir á vatni í borholum
um allt flugvallar svæðið og á vatnsbólum
Keflavíkur og Njarðvíkur. Efhagreiningar
bentu til vítækrar mengunar af ýmsum toga.
M.a. mældust TCE (tríkfórethýlen) og PCE
(tetraklórethýlen) í vatninu. Þetta eru líffæn
leysiefhi sem notuð em í ýmsum hreinsi-
vökvum en úti í náttúmnni geta þau verið
hinir mestu skaðvaldar. Samkvæmt
evrópskum heilbrigðisstöðlum er leýfdegt
hámark TCE í neysluvatni 5 pg/1
(míkrógrömm í lítra). Leyfilegt hámark PCE
er 0 pg/1, með öðrum orðum það má ekki
finnast vottur af því í vatninu enda er um
stórhættulegt eiturefni að ræða.
Uppruni mengunar
Þessar niðurstöður sýndu að hér vom
menn í vondum málum. Settur var á stofh
starfshópur til að vinna að úrlausn málsins
og síðan hafin rannsókn á orsökum og
uppruna grunnvatnsmengunarinnar.
Rannsóknin var kostuð af hemum en
ffamkvæmd af ráðgjafafyrirtækinu P..E.
Wright sem hefúr sérhæft sig í mengunar-
rannsóknum og hefur mikla reynslu að baki.
Orkustofhun og Heilbrigðiseftirlit Suðu-
rnesja vom undirverktakar og sáu um hluta
rannsóknanna. Eftir fyrstu yfirlits-
rannsóknimar var ákveðið að beina
athyglinni sérstaklega að ákveðnum
svæðum þar sem líklegast þótti að finna
mætti uppmna mengunar í vatnsbólum
Keflavíkur og Njarðvíkur. Eftirtaldir staðir
voru hafðir í brennidepli:
Camp Davies sem er í næsta nágrenni við
vatnsból Njarðvíkur. Þar var rekin þurr-
hreinsun á stríðsárunum. PCE var notað þar
sem aðal hreinsiefni. Síðar var þar
fiskverkun.
“Tunnusvæði” skammt ffá Camp Davies
þar sem geymdar vom tunnur sem talið var
að hefðu innihaldið PCE og terpentínu.
lcelandic Salvage Area á svonefhdu
Nikkel-svæði. Þar var Sölunefhdin í árdaga,
fimm braggar og lager af tunnum með
olíuglussa og hreinsiefiium. Braggamir
brunnu um eða eftir 1960. Talið er að
eitthvað af efnunum hafi farið niður við
brunann.
Stóra skýlið (Skýli 885) þar sem bæði
TCE og PCE höfðu verið notuð til
hreinsunar á flugvélum. Niðurföll vom leidd
út fyrir skýlið og ekki tengd ffárennsliskerfi.
Gamalt æfingasvæði slökkviliðs rétt
austan við Leifsstöð. Þar var brennd gömul
smurolía sem einkum var safhað úr flug-
skýlunum. Fyrstu árin var smurolíunni hellt
beint á jörðina og kveikt í. Talið er að
leysiefnum hafi verið hellt saman við
úrgangsolíuna.
Gamlir mslahaugar Suðumesjamanna á
Miðnesheiði tvo kílómetra norðan við
Leifsstöð. Haugamir vom notaðir ffá 1965-
69. Þar var ýmis konar óhollusta urðuð.
Svæði skammt ffá þurrhreinsuninni í
Camp Davies þar sem botnfalli úr
olíutönkum var fargað.
TCE mengun. Skyggðu svæðin eru menguð. Ljósgrátt 1-5pg/l, dökkgrátt 5-20
pg/l, svart >20 pg/l. Hringur er sýndur kringum borholur.
12