Dagfari - 01.02.2000, Blaðsíða 5

þeirri ríkjaskipan sem hæfði
veldi borgarastéttarinnar sem
var smám saman að tryggja sig
í sessi. Með þeim var Evrópa
gerð að safni fullvalda eininga
sem smám saman áttu eftir að
þróast í þá mynd sem við
þekkjum nú. Hugmyndin um
fullveldi felur í sér að ekkert
æðra vald er yfir hinum full-
valda. Með þessu var til dæmis
vald páfans stórlega skert.
Westfalen-samningarnir
voru evrópskir samningar,
ríkjasamningar hinnar upp-
rennandi borgaralegu og að
eigin mati siðmenntuðu
Evrópu. Það fyrirkomulag sem
þeir boðuðu gilti ekki fyrir
barbaríið utan Evrópu og það
hlaut engan helgan sess í
Bandaríkjunum þegar þau urðu
til enda fóru þau smám saman
að áskilja sér rétt til íhlutunar í
málefni annarra Ameríkuríkja.
Eftir seinni heims-
styrjöldina má segja að West-
falen-hefðin hafi skilað sér í
sáttmála Sameinuðu þjóðanna.
Á eftirstríðsárunum fengu
nýlendurnar í Asíu og Afríku
sjálfstæði og fullveldi hver af
✓
annarri. I þessu nýja alþjóðlega
samstarfi gætti þó tvískinnungs
gagnvart þessari hefð því að
Bandaríkin viðurkenndu hana
aldrei í raun og Sovétríkin
töldu sig ekki upp á þetta
borgaralega fyrirkomulag
komin, enda var þar gengið út
frá öðrum skilningi á lýð-
ræðinu, ríkinu og fullveldi og
sjálfsákvörðunarrétti þjóða.
Eftir því sem þessi tvö ríki
urðu meiri stórveldi þá varð
fullveldi margra ríkja á
áhrifasvæði þeirra í raun
takmarkaðra. Bandaríkin og
Sovétríkin voru í reynd æðra
vald gagnvart mörgum ríkjum
sem að nafninu til voru full-
valda. En um leið settu þessi
tvö stórveldi hvort öðru tak-
mörk og að mörgu leyti var
ágætt að hafa hefðina frá West-
falen sem stuðpúða og tæki
eftir því sem hentaði.
Það má hins vegar segja
að þessi hefð hafi smám saman
orðið úrelt frá borgaralegu
sjónarmiði eftir því sem fjár-
magnsöflin hafa orðið alþjóð-
legri. Menningarlegur, þjóð-
ernislegur og þjóðréttarlegur
skilningur hefur þó verkað sem
tregðulögmál gegn þessari
þróun auk þess sem þessi hefð
hefur verið látin ráða eftir hent-
ugleikum við lausnir vanda-
mála víða um heim. Hið skjóta
fall Sovétríkjanna batt enda á
hina tvískauta heimsskipan
sem hafði ríkt í nærri hálfa öld
og haldið við þessari hefð þótt
henni hafi verið gefið langt nef
frá báðum þessum skautum.
NATO-ríkin lögðu út í loftárás-
irnar á Júgóslavíu af því að þau
álitu Rússland of veikt til að
skapa vandræði.
CLINTON-KENNINGIN
Nú er gjarnan talað um
Clinton-kenninguna. í grund-
vallaratriðum byggist hún á því
sem hefur verið kallað túlkun
Roosevelts á Monroe-kenning-
unni. Árið 1904 lýsti Theodore
Roosevelt forseti því yfir að
„sífelld óhæfuverk eða van-
hæfni, sem endar með því að
öll tengsl við siðmenntað sam-
félag losna, gerir það nauðsyn-
legt að einhver siðmenntuð
þjóð skerist í leikinn og Banda-
ríkin munu ekki skorast undan
því.“
Sagt hefur verið að
þessi kenning hafi verið
skýrast orðuð í ræðu Clintons í
San Francisco í febrúar 1999 -
mikilvægri ræðu sem ber-
sýnilega boðaði ákvörðunina
um loftárásir á Júgóslavíu (sjá
Michael Klare). Hann velti því
BRESK NATO'HERSKIP Á ÍSLANDSMIÐUM
5