Vísbending - 17.12.2007, Blaðsíða 27

Taprekstur bókhaldsfyrirbœri
ÓH: En þetta kostaði okkur líka það að við lifðum í algerum
óraunvemleika. Allt var bókstaflega rekið með tapi á þessum tíma og
taprekstur varð eiginlega viðurkennd aðferð í rekstri fyrirtækja. Ég
greip héma niður í Benjamin, hann sagði einhvem timann við mig
í viðtali um það hvað honum væri minnisstæðast frá þessum tíma:
„Hinn langvarandi og viðvarandi taprekstur íslenskra fyrirtækja
sem stöðugt heimtar meira fjármagn til að halda sér gangandi.
Tapreksturinn er svelgurinn mikli sem gleypir allt sparifé, gleypir
erlent sparifé, gerir að engu allar efnahagsráðstafanir og er óstöðvandi
hít“
JS: Þetta er nú eins og hans var von og vísa, karlmannleg orð. Ég
held samt, eftir á að hyggja, af því ég fékkst nú við það í áratugi að
lesa rekstrarreikninga og efnahagsreikninga íslenskra fyrirtækja, að
mikið af þessum taprekstri hafi verið bókhaldsfyrirbæri. Það vantaði
endurmatið á eignunum og þvi um líka hluti.
JH: Verðbólgan gerði alla sýn á efnahagslífið brenglaða.
JS: Ég er alls ekki að andmæla því sem þú hefur eftir Benjamín.
Það er sannarlega mikið til í því. Hins vegar held ég að þessi myrka
taprekstrarmynd, sem blasti við sjónum á hveiju einasta ári - og
söngurinn um tapið á útgerðinni sem hljómaði í eymm manna eins
og eilífðarsinfónía ekki bara árum heldur áratugum saman hafi verið
misvísandi - það var ekki allt sem sýndist í því efhi.
Verötryggingin 1979
JS: Arsreikningamir vom skakkir. Stóra skrefið til þess að nálgast
réttvísandi reikninga var verðtryggingarákvörðunin 1979. Ég veit
að þú vilt leita að mistökum , en er nú ekki ástæða til að huga að
einhveiju sem var rétt ráðið. Það var rétt ákvörðun að heimila
verðtryggingu fjárskuldbindinga með lögum. Hún hefði að vísu mátt
koma miklu fyrr.
JH: Það var búið að gera tilraunir til að nálgast þetta viðfangsefni
fyrr. Það er löng saga sem segja má um það að koma verðtryggingunni
á. Bankamir vildu það ekki og það varð ekkert úr því. Ég hef verið að
kynna mér þessa sögu um Ólafslög frá 1979 og það er eins og svolítið
kraftaverk, að þetta skyldi komast inn í þennan mikla lagabálk um
efnahagsmálin.
JS: Það er vegna þess að þá var pólitískt lag. Mér er það mál
vel kunnugt. Ég gekk reyndar ffá ffumvarpinu til prentunar ásamt
samstarfsmönnum minum á Þjóðhagsstofnun eins og það var lagt
fyrir þingið.
Framkvœmdir teknar
fram yfir stöðugleika
JH: Þama gerist það sama og hafði gerst áður og heldur
áffam að gerast, að þegar valið stendur á milli stöðugleika og
fijálsrar verslunar annars vegar og margvíslegra ffamkvæmda
hins vegar, þá taka stjómvöld alltaf ffamkvæmdimar ffam
yfir. Það er fyrir öllu. Þannig að Marshall-aðstoðinni er varið
í áburðarverksmiðju, og sementsverksmiðju, sem aldrei hefði
átt að byggja, en að vísu líka í góða hluti eins og Sogs- og
Laxárvirkjanir. Ég held síður en svo að þeim peningum hafí
öllum verið kastað á glæ, en þessum ffamkvæmdum var geflnn
forgangur, af því menn sáu sér pólitískan hag í því. Benjamín
snýst í átt til að fallast á þau sjónarmið þegar ffá líður.
JS: Það er forsjárhyggjan.
JH: Röksemdin var sú að hér vantaði allt til alls. Þetta var
land sem var um aldamótin að hefja sinn þróunarferil. Þetta
var mjög skiljanleg afstaða. En allan tímann sjáum við að sú
ákvörðun er tekin, að velja ffamkvæmdir umffam stöðugleika
og það hefur í för með sér sífellda efhahagsörðugleika, minni
hagvöxt en annars hefði getað orðið og sóun á verðmætum að
því leyti að oft er farið of fljótt af stað og af lítilli yfirvegun. Við
kaupum 30 togara á einu bretti eftir stríðið og sitjum þar með
innan skamms uppi með gamaldags togara, í staðinn fyrir að
kaupa fimm togara fyrst og svo fimm togara næst og svo koll af
kolli; þá hefðum við getað fýlgst með tækniþróun og átt nýtísku
flota. Seinna meir eru það skipakaupin miklu eftir 1970 sem
eyðilögðu öll fiskimiðin hér, þannig að við höfum ítrekað mátt
súpa seyðið af ffamkvæmdagleði okkar.
JS: Islendingum hefiir jafhan verið lagið að fylgja öllum
öldum hagsveiflunnar upp á við en ekki að deyfa þær, en hafa
svo aftur á móti jafhan leitast við með misjafnlega viturlegum
ráðum að jafha öldudalina. Og hvaða leiðir voni farnar til að
fylla í dalina? Yfirleitt að leggja á mishá innflutningsgjöld til
þess að greiða sérstakar misháar uppbætur á þetta og hitt til þess
að halda hlutunum gangandi í undirstöðugreinunum.Þetta var í
eðli sínu íhaldssöm aðferð; hún skapaði ekki hvetjandi umhverfi
fyrir nýjungar eða nýbreytni í atvinnulífinu.
VÍSBENDING I 27