Fréttatíminn - 25.05.2012, Síða 14

Hágæða flotefni
í Múrbúðinni
Neytendur athugið! Múrbúðin selur al lar vörur s ínar á lágmarksverði fyr ir a l la , a l l taf . Gerið verð- og gæðasamanburð!
Sími 412 2500 - sala@murbudin.is - www.murbudin.is
– Afslátt eða gott verð?
Weberfloor
4150 flotefni
4-30mm
Weberfloor 4160
Hraðþornandi
flotefni 2-30mm
Weberfloor 4310
Trefjastyrkt
flotefni 5-50mm
Dekaplan
230
Weberfloor 4630
Durolit iðnaðar
& útiflot
Kletthálsi Reykjavík
Reykjanesbæ
Akureyri
Húsavík
Vestmannaeyjum
Deka Acryl
Neytendur athugið! Múrbúðin selur al ar vörur s ínar á lágmarksverði fyr ir a l a, a l taf . Gerið verð- og gæðasamanburð!
V
ið hugsum ekki nógu
vel um börnin okkar.
Ef til vill á það sér
einhverjar menning-
arlegar rætur. Það er
hins vegar ljóst að heilbrigðisþjón-
usta við þennan hóp ungmenna er
bara ekki nógu öflug. Hún er ekki
sniðin að sérþörfum þessa hóps og
við teljum að úr því þurfi að bæta,“
segir Álfheiður Ingadóttir sem er
formaður velferðarnefndar Alþingis
og fyrrverandi heilbrigðisráð-
herra. Velferðarnefnd mælti fyrir
þingsályktunartillögu á Alþingi þar
sem lagt er til að stofnaður verði
starfshópur sem meðal annars
muni vinna að stofnun sérstakrar
unglingamóttöku á heilbrigðissviði.
Töpum börnum í eiturlyf
„Við verðum að horfa til þess að við
erum búin að ná gríðarlega miklum
árangri í að vernda börnin okkar í
móðurkviði, við fæðingu, þegar þau
eru nýburar, smábörn og krakkar,“
segir Álfheiður, og heldur áfram:
„Slysatíðnin hefur farið niður en
hún var allsvakaleg um tíma, bæði
voru reiðhjólaslys mjög algeng
sem og drukknanir. Á móti erum
við með lægsta ungbarnadauða og
burðarmálsdauða. Hins vegar er
eins og við sleppum hendinni af
þessum sömu börnum þegar kom-
ast á unglingsár, ég tala nú ekki
um þegar þau eru orðin 17-18 ára
og jafnvel eldri. Við förum að tapa
þessum börnum í eiturlyf, börn á
þessum aldri farast í bílslysum, við
missum þau út úr skólakerfinu.“
Álfheiður segir að grunnurinn
að þessu sé sá að þjónusta við ungt
fólk gjörbreytist við 18 ára aldur.
„Þá teljum við fólk orði fullorðið.
Hins vegar má líta til ábendinga frá
Alþjóðaheilbrigðismálastofnun um
að horfa eigi til ungmenna upp að
23 ára aldri með þjónustu af þessu
tagi,“ segir Álfheiður.
„Það á bæði við um forvarnir,
stuðning, lækningu eða heilbrigðis-
þjónustu og eftirfylgni. Liður í því
er tillaga sem við tökum eindregið
undir frá þessum hópi (starfshópi
velferðarráðherra um bætta heil-
brigðisþjónustu og heilbrigði ungs
fólks á aldrinum 14-23 ára) um að
setja upp ungmennamóttöku mið-
svæðis á höfuðborgarsvæðinu.“
Álfheiður segir að ungmennum
geti ef til vill þótt óþægilegt að leita
til heimilislæknis sem oft er jafn-
vel fjölskylduvinur eða ættingi.
„Hér þekkja allir alla. Samfélagið
okkar kallar á það að þessum
hópi sé mætt á þeim grunni. Við
þurfum að bjóða upp á úrræði sem
henta ungmennum en við þurfum
einnig að halda áfram að rannsaka
þennan hóp og þarfir hans,“ segir
Álfheiður.
Kynhegðun önnur en á öðrum
Norðurlöndunum
Niðurstöður rannsókna sýna að
íslensk ungmenni byrja fyrr að
stunda kynlíf, þau eiga fleiri ból-
félaga, nota síður getnaðarvarnir
og dreifa frekar kynsjúkdómum
sé miðað við jafnaldra á Norður-
löndum. Álfheiður segir, spurð út í
þetta, að kynhegðun íslenskra ung-
menna sé mjög ólík því sem gengur
og gerist í nágrannalöndunum:
„Þar má gera betur, væntanlega
með forvörnum og betri upplýsing-
um. Einnig hefur verið bent á að
lækka megi verð á getnaðarvörnum
almennt, ekki síst smokkum, en við
verðum líka að tryggja betri upp-
lýsingar. Svo er þetta líka ef til vill
spurning um aðgengi og hvort fólk
á þessum aldri fari til heimilislækn-
is eða finnist auðveldara að hafa að-
gang að unglingamóttöku eins og á
Norðurlöndunum þar sem hægt er
að fá heildstæða ráðgjöf um kynlíf,
kynsjúkdóma, getnaðarvarnir, og
þess háttar,“ segir hún.
„Svo er annað áberandi – klám-
væðingin sem hér er við lýði. Í
skýrslunni kemur fram að ungir
piltar á Íslandi horfa meira á klám
en annars staðar og eru staðalí-
myndir því jafnframt áhyggjuefni.
Það er nauðsynlegt að rannsaka
þetta frekar og hvetjum við til að
unnið verði áfram að rannsóknum á
þessu sviði.“
Hvað varðar offitu barna segist
Álfheiður ekki hafa skoðað þær
niðurstöður sérstaklega þannig að
hún geti tjáð sig þær. „Hins vegar
er ljóst að lífsstíll sem leiðir til þess
að börn og ungt fólk og öll þjóðin
er að fitna bitnar illilega á þessum
hópi því það þarf að burðast með
aukakílóin í gegnum allt lífið. Á
þessum árum temur fólk sér lífsstíl
og venju fyrir lífstíð en er einmitt
mjög leitandi til í að prófa allt, það
er áhættusæknara en seinna á
ævinni og getur jafnframt orðið fast
í neti einhvers lífsmynsturs sem á
eftir að elta það allt lífið. Þetta eru
mikil mótunarár og á það við um
mataræði, hreyfingu og annað.“
Notkun harðra efna og
læknadóps eykst
Í skýrslunni kemur fram að notkun
á hörðum efnum og svokölluðu
læknadópi hefur aukist, sérstak-
lega meðal ungmenna sem ekki
eru í námi. „Ungmenni sem detta
út úr skóla eru í miklu meiri áhættu
en þau sem klára skóla. Forvarnir
meðal námsmanna hafa því verið
að skila sér enda hefur verið lögð
mikil áhersla á þær í gegnum
skólakerfið og í settir fjármunir.
Forvarnir hafa aðallega beinst gegn
áfengi og tóbaki en í þeim eru göt
þar sem notkun á neftóbaki hefur
þrefaldast og ungir strákar eru í
auknum mæli farin að nota það í
vörina. Árangurinn í forvörnum
sýnir þó að við höfum aðferðir sem
virka og ætti það að vera til eftir-
breytni á fleiri sviðum.“
Álfhildur segir að nauðsynlegt
sé að gera heildargreiningu á
þessum aldurshópi. „Margar af
þessum mælingum eru svokallaðar
punktamælingar yfir ákveðið tíma-
bil þar sem skoðuð er til að mynda
tóbaksnotkun barna í tíunda bekk
á tíu ára tímabili. Það sem vantar
er heildarmyndin og er mikilvægt
að skoða forsendurnar og tengja
upplýsingarnar saman til að bæta
þjónustuna við ungmenni.“
Hugsum ekki nógu
vel um börnin okkar
Vesturlöndum, 62 prósent. Alls
sögðust 20 prósent íslenskra
nemenda ekki hafa notað neinar
getnaðarvarnir við síðustu sam-
farir. Þá hefur notkun hormóna-
getnaðarvarna á borð við pilluna
minnkað hér á landi á undanförn-
um árum og er minni en á hinum
Norðurlöndunum, 16 prósent í
samanburði við 28 prósent í Dan-
mörku þar sem hún var mest.
Þá horfa íslenskir drengir mun
meira á klámefni en jafnaldrar
þeirra annars staðar á Norður-
löndunum. Árið 2010 horfðu 44
prósent íslenskra drengja á aldr-
inum 16-19 ára á klám oft í viku
en meðaltal Norðurlandanna,
Færeyja, Álandseyja og Græn-
lands var 29 prósent. Tvö prósent
stúlkna á þessum aldri sögðust
horfa á klámefni oft í viku.
Yfir kjörþyngd með slæma
tannheilsu
Í skýrslu starfshópsins kemur
fram að árið 2008 voru tæplega
einn af hverjum fimm 15 ára ung-
linga á Íslandi yfir kjörþyngd sem
er álíka hlutfall og víða í Evrópu.
Fleiri drengir voru yfir kjörþyngd
hér á landi en stúlkur.
Tannheilsa íslenskra ung-
menna er mun verri en jafnaldra
þeirra á Norðurlöndunum. Tann-
skemmdir voru til að mynda tvö-
falt fleiri að meðaltali hjá 12 ára
börnum á Íslandi en í Svíþjóð og
glerungseyðing fannst hjá nálægt
fjórum af hverjum tíu drengjum
og einni af hverri fimm stúlkum.
Mikil gosdrykkjaneysla íslenskra
unglinga er talin vera helsta
ástæða þess að svo hátt hlut-
fall glerungseyðingar finnst hér.
Íslenskir drengir drekka mun
meira af glerungseyðandi gos-
drykkjum en stúlkur. Tannburst-
un unglinga og þá sérstaklega
drengja er einnig ábótavant hér á
landi miðað við hin Norðurlöndin.
Rúmlega helmingur drengja í
10. bekk bursta tennurnar að
minnsta kosti tvisvar á dag og
fjórar af hverjum fimm stúlkum.
Slysatíðni á Íslandi er í mörgum
aldurshópum hærri en í ná-
grannalöndunum og eru slys ein
algengasta dánarorsök barna og
ungmenna alls staðar í heiminum.
Slys hér á landi eru algengust
meðal 10-14 ára en þegar slysa-
tíðni á Íslandi var borin saman
við aðrar þjóðir kom í ljós að hlut-
fall 15-16 ára íslenskra unglinga
sem hafði orðið fyrir meiðslum
var með því hæsta sem gerðist á
Vesturlöndum. Einungis Spán-
verjar slösuðust oftar.
Minnsta áfengis- og vímu-
efnanotkunin
Íslensk ungmenni standa betur
að vígi en ungmenni á hinum
Norðurlöndunum þegar litið er til
áfengis- og vímuefnaneyslu enda
er hún með því sem lægst gerist
í Evrópu. Tæplega þriðjungur
unglinga hafa ekki neytt neinna
vímuefna í samanburði við 2-19
prósent í öðrum löndum. Þessi
stóri hópur ungmenna sem aldrei
hefur neytt vímuefna er megin-
ástæða þess hversu lág neysla
einstakra efna mælist hér á landi.
Mikið hefur dregið úr reyking-
um 10. bekkinga á síðustu áratug-
um og er sú þróun sambærileg
við það sem gerst hefur á hinum
Norðurlöndunum.
Íslenskir tíundubekkingar
skera sig nokkuð úr hvað varðar
tíðni áfengisneyslu á síðustu 30
dögum. Á árunum 1995-9 lækk-
aði tíðnin umtalsvert á Íslandi á
meðan unglingar annars staðar
drukku að meðaltali oftar. Frá
árinu 1999 hefur áfengisneysla
unglinga alls staðar á Norður-
löndunum farið minnkandi. Alls
segjast 18 prósent tíundubekk-
inga á Íslandi hafa neytt áfengis
á síðustu 30 dögum. Heildar-
neysla þeirra sem drekka hefur
hins vegar aukist á undanförnum
árum og er nú álíka mikil og jafn-
aldra þeirra í Evrópu. Hins vegar
virðast hlutfallslega fleiri ungling-
ar hér á landi lenda í vandræðum
vegna áfengisneyslu sinnar, að
því er fram kemur í skýrslunni.
Notkun á hörðum efnum og
svokölluðu læknadópi hefur
aukist, sérstaklega meðal ung-
menna sem eru ekki í námi. Alls
segjast rúmlega sjö prósent nem-
enda í 10. bekk hafa notað róandi
lyf eða svefnlyf án lyfseðils til að
komast í vímu.
Amfetamín er hins vegar al-
gengasta harða efnið og segjast
tvö til þrjú prósent nemenda
í grunnskólum og framhalds-
skólum á aldrinum 16-18 ára
hafa prófað það. Neyslan tekur
mikið stökk eftir 18 ára aldur því
15 prósent framhaldsskólanema
segjast hafa prófað amfetamín.
Meðal 16-17 ára ungmenna í
vinnu er hlutfallið um 38 prósent
en 32 prósent í aldurshópnum
18-20 ára. Allt að helmingur at-
vinnulausra ungmenna 16-20 ára
hefur neytt amfetamíns.
Notkun kannabis meðal
drengja í 10. bekk hefur aukist
frá því að síðasta könnun var
gerð, fjórum árum fyrr og er nú
13 prósent. Færri stúlkur notuðu
hins vegar kannabis árið 2010, 5
prósent miðað við 9 prósent fjór-
um árum fyrr. Notkunin er samt
sem áður nokkuð undir meðal-
tali í Evrópu þar sem 23 prósent
drengja og 17 prósent stúlkna
hafa neytt kannabis.
Færri íslensk ungmenni neyta
jafnframt kannabis heldur en að
meðaltali í Evrópu; 13 prósent
íslenskra drengja í 10. bekk hafa
neytt kannabis en meðaltalið í
Evrópu er 23 prósent. Hins vegar
höfðu 5 prósent íslenskra stúlkna
neytt kannabis hér á landi miðað
við 17 prósent í Evrópu.
Einelti fátítt
Útbreiðsla eineltis meðal 11-15
ára nemenda á Íslandi er með því
lægsta sem gerist á Vesturlönd-
um. Það hefur minnkað verulega
á undanförnum árum. Fyrir ára-
tug sögðust 13 prósent nemenda
í 5. bekk hafa stundum eða oftar
verið lögð í einelti. Nýleg rann-
sókn leiðir hins vegar í ljós að 8
prósent 11 ára barna hafa orðið
fyrir einelti að minnsta kosti
tvisvar á undanförnum mánuðum
og er það hlutfall hið lægsta í
Evrópu.
Álfheiður Ingadóttir fomaður velferðarnefndar Alþingis
14 fréttaskýring Helgin 25.-27. maí 2012