Læknablaðið - 01.12.1934, Blaðsíða 76

i66
LÆKNABLAÐIÐ
fáanlegum rökum um útbreiðslu berklaveikinnar á Islandi, eins og hún
er í dag? Hversu mikið rannsóknar- og varnarlið höfum við sent út gegn
þessum ófögnuði? Hvað er um vopn og vistir þess liðs? Hvar er yfirstjórn
þess? Menn með þekkingu? — Af einhverjum ástæðum lítur út fyrir að
það sé viðurkent, að l^ændur einir hafi vit á landbúnaði, — nema þeir
sitji á alþingi. Sömu þingbændur geta þó stjórnað heilbrigðismálum, á-
samt skröddurum og skóurum.
Það er enginn vafi á því, að berklaveikin var varla eða ekki til í sum-
um sveitum fram að þessu. Eg er alinn upp í einni þessari sveit. I bernsku
minni var það almenn trú þar, að sveitabúar gætu ekki berkla tekið, og
var þakkað silungsáti. Mér er og ekki grunlaust um, að fólk hafi víðar
í landinu, þá og síðar, haldið sig eiga einhvern verndargrip, annaðhvort
í því sem það át, eða öðru, er hlífðu því fyrir nýjum sóttum. Sú trú var
töluvert útbreidd um skeið, að Islendingar væru ónæmir fyrir morbi veneri.
Eg veit það nú, að það var von að fólkið við Mývatn héldi sig berkla-
laust, því það hefir það verið að mestu. Slyppu börnin þar i stórfaröldr-
um lifandi, sem í þá daga voru svo algengar, eins og barnaveiki og kíg-
hósti, þá lifðu þau flest, voru heilbrigð og urðu hraust. Samtíða mér ól-
ust víða upp 4—12 systkyni á bæ. Þau lágu ekki eitt, sum eða öll vikum
og mánuðum saman, með hitaslæðing. Þurftu ekki ljósböð eða á hæli.
Unga fólkið varð ekki skinnmagrir hrákabelgir, er enduðu vonsvikið líf
í kresóllykt. — Fyrirgefið, að það slær út í fyrir mér, — en svona var
það í fornöld. Hrútur Herjólfsson kom með 16 syni sína á alþing. Þá
urðu margir vopnbitnir. Þeir voru syrgjandi og þeirra hefnandi. Dauði
þeirra var ekki það besta fyrir sjálfa ]já og aðra, eins og nú er um svo
margan mann.
Á skólaárum mínum dvaldi eg viða, en kyntist frekast útbreiðslu berkla
í Hofsóshéraði. Því að þar var eg handgenginn lækni og þjonaði stund-
um fyrir hann. 1 dvalarsveit min’ni þar, Fellshreppi, virtust berklar ekki
til, og í næstu tveim hreppum norðan við vissi eg eigi um hana, en þar
var eg ókunnugri. Ekki hefi eg séð lakari húsakynni en voru i þessum
sveitum. Þar sem enginn smitheri kemur, er engin berklaveiki. Kóngs-
syninum í höll sinni er vandbjargað, ef móðir hans hefir smitandi berkla.
Burt með alla trú á því, að lús kvikni af sjálfu sér. — Það var sem sagt
ekki mikið, sem eg vissi um upphaf og útbreiðslu berklaveiki, er eg var
í „röskra settur sveit“ og kom í Öxarfjarðarhérað, er eg má gerst um
vita og frá segja.
Skýrslur eru engar til um þetta hérað, eldri en frá 1910, og mjög glopp-
óttar þangað til 1922. Af viðtali við gamla menn og fróða, — spurning-
um um það, er berklum ávalt fylgir, — hefi eg ályktað, að veikin hefjist
1860—70 i afskektustu bygð héraðsins á Hólsfjöllum. Um 1880 kemur
hún i Kelduhverfi. Um 1895 og 1912 kemur hún i öxarfjörð með þeim
mönnum, er veikina þar má rekja til síðan. 1 Núpasveit er hún komin
um sama leyti, og þó heldur fyr.
I þeim sveitum, er nú eru taldar, voru skrásettir yfir 60 sjúkl. á árun-
um 1910—20. Hinsvegar var aðeins liúið að skrásetja 3 sjúkl. í nyrstu
og fjölmennustu bygðinni, Melrakkasléttu, árið 1931, og alla með vafa-
sama diagnosis, að minu áliti nú.
Það er ekki fyr en eftir 1928, að veikinnar verður vart nyrst og aust-