Læknablaðið - 15.02.1995, Blaðsíða 69

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
181
nefna sérstaklega ef einhver úrræði, aðstaða,
aðstoð eða önnur gæði og þjónusta verði veitt
meðan á rannsókn stendur eða eftir að henni lýkur,
því samfélagi sem þátttakendur eru fengnir úr og
því landi sem við rannsókninni tekur. Einstök
atriði þessa samkomulags skulu hljóta samþykki
frumkvöðuls, opinberra aðila í því landi sem við
rannsókninni tekur og þegar við á þess samfélags
sem þátttakendur eru fengnir úr. Siðfræðilega
matsnefndin í því landi sem við rannsókninni
tekur, skal ákveða hvort einhver eða öll þessi atriði
verði hluti ferlisins við að samþykkja rann-
sóknina.
Viðauki
Stig klínískra prófana
bóluefna og lyfja
Þróun bóluefna
Á fyrsta stigi prófana er bóluefninu beitt til
reynslu á hóp manna til frumákvörðunar á öryggi
efnisins og líffræðilegum verkunum þar á meðal
ónæmingargetu þess. Á þessu stigi fara meðal
annars fram athuganir á skömmtum og á því
hvemig best er að koma efninu í líkamann. Venju-
lega eru þátttakendur innan við 100.
Annað stig prófana felst í frumkönnun á
verkun efnisins hjá takmörkuðum hópi sjálf-
boðaliða (sem venjulega eru milli 200 og 500
talsins). Athyglinni er einkum beint að ónæmis-
getu efnisins.
Þriðja stig prófana er ætlað fyrir fullkomnara
mat á öryggi og verkun í sjúkdómsvörn og
þátttakendur (sjálfboðaliðar) eru fleiri en fyrr og
um er að ræða stýrða fjölsetraprófun.
Þróun lyfja
Fyrsta stig prófana vísar til þess að lyfið er
fyrst reynt á mönnum. Venjulega er fylgst með
heilbrigðum sjálfboðaliðum til þess að ákvarða
við hvaða skammtastærðir eiturvirkni kemur
fram. Síðan koma kannanir á skammtastyrk með
hliðsjón af öryggi og í sumum tilvikum fyrstu
merkjum um verkun.
Á öðru stigi eru hannaðar stýrðar klínískar
prófanir sem ætlað er að sýna fram á virkni og
afstætt öryggi. Venjulega eru þessar prófanir
gerðar á takmörkuðum fjölda sjúklinga sem eru
undir ströngu eftirliti.
Þriðja stigs prófanir fara fram eftir að stað-
festar hafa verið réttmætar líkur á virkni lyfsins
og þeim er ætlað að veita viðbótarupplýsingar um
virkni fyrir sértækar ábendingar og nánari
skilgreiningu á meinsvörunum lyfsins. Á þessu
stigi er beitt bæði stýrðum og óstýrðum prófunum.
Fjórða stigs prófunum er beitt eftir að sú stofn-
un í landinu sem sér um skráningu lyfja, hefir veitt
leyfi til að lyfinu sé dreift eða að það verði sett á
markað. Á þessu stigi er til dæmis könnuð sértæk
lyfjavirkni, staðfest er tíðni meinsvarana eða
ákvörðuð eru áhrif af langtímagjöf lyfsins. Fjórða
stigs prófanir er einnig hægt að hanna til þess að
endurmeta lyfin með könnunum í hópum sem ekki
voru nægjanlega rannsakaðir áður en lyfið var sett
á markað (böm, eldra fólk) eða til þess að staðfesta
nýjar klínískar ábendingar fyrir lyfið. Slíkar
rannsóknir ber að greina frá markaðsrannsóknum,
athugunum sem eiga að auka sölu og hefðbundnu
eftirliti með meinsvömnum eftir að lyflð er komið
á markað þar sem slíka starfsemi þarf ekki að bera
undir siðfræðilegar matsnefndir (sjá fjórtándu
leiðbeiningu).
Almenn atriði um bóluefna og lyfjaprófanir
Almennt séð skulu fyrsta stigs lyfjaprófanir
og fyrsta og annars stigs bóluefnisprófanir gerðar
í samræmi við þau ákvæði Helsinkiyfirlýsingar-
innar, er fjalla um óklínískar rannsóknir. Hins
vegar eru sumar undantekningar réttlætanlegar.
Til dæmis er venja og siðfræðilega réttlætanlegt
að gera fyrsta stigs prófanir með mjög eitruð efni
á krabbameinssjúklingum fremur en á heilbrigð-
um sjálfboðaliðum eins og fyrir er mælt í grein
III. 2 í Helsinkiyfírlýsingunni. Á sama hátt gæti
verið siðfræðilega réttlætanlegt að láta
sermijákvæða einstaklinga með eyðnismitun taka
þátt í annars stigs bóluefnisprófunum.
Annars og þriðja stigs lyfjaprófanir skal gera
í samræmi við annan kafla Helsinkiyfirlýsingar-
innar þar sem rætt er um „læknisfræðilegar vís-
indarannsóknir tengdar lækningastarfsemi
(klínískar rannsóknir)“.
Hins vegar gerir yfirlýsingin ekki sérstaklega
ráð fyrir meðferðarprófunum en tryggir aftur á
móti að lækninum sé frjálst „að nota nýjar rann-
sóknar- og lœkningaaðferðir, efþœrgefa að hans
dómi von um að lífi verði bjargað, að manni verði
komið til heilsu á ný eða að þjáning verði linuð “
(grein II. 1).
Að því er varðar annars og þriðja stigs
lyfjaprófanir eru venjulega einnig gerðar
réttlætanlegar undantekningar frá kröfum
Helsinkiyfirlýsingarinnar. Lyfleysu sem gefin er
viðmiðunarhópi, er ekki hægt að réttlæta „af
mögulegu gildi sem það hefurfyrir greiningu eða
lœkningu sjúklings", eins og mælt er fyrir um í
grein II.6.
Margt annað inngrip og margar aðferðir sem
einkenna síðari stig lyfjaþróunar hafa enga
greiningar- eða meðferðarþýðingu fyrir sjúkling-
ana og þau verður því að réttlæta á annan hátt.
Venjulega felst réttlætingin í þeirri væntingu að
rannsókninni fylgi lítil eða engin áhætta og að
inngripið muni auka verulega við líkurnar á því
að markmiðum rannsóknarinnar verði náð.
I þriðja stigs prófunum bóluefna er ekki notuð
ný rannsóknar- og lækningaaðferð sem gefur „ von
um að lífi verði bjargað, að manni verði komið
til heilsu á ný eða að þjáning verði linuð“
(klínískar rannsóknir). Samt er bóluefninu ætlað