Læknablaðið - 15.05.1999, Blaðsíða 65

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
447
Melvin G. Mclnnis
Meint samþykki þjóöar
Erfðasiðfræði og ísland
Alþingi íslendinga sam-
þykkti nýlega lög sem leyfa
stoi'nun miðlægs gagnagrunns
byggðum á heilsufarsupplýs-
ingum þjóðarinnar, ásamt
ákvæðum um að veita líftækni-
fyrirtæki einkaleyfi til að
stofnsetja hann og nota hann
til læknisfræðilegra og erfða-
fræðilegra rannsókna (1).
Yfirlýst markmið með lög-
gjöfinni er að bæta læknis-
þjónustu og leggja grunn að
þróun nýrra og bættra lækn-
ingaaðferða. Væntanlegur
handhafi einkaleyfisins verð-
ur að líkindum nýstofnað fyr-
irtæki, DeCode Genetics Inc
(2) en áætlað markmið þess er
að leita að genum sem tengj-
ast margvíslegum heilbrigðis-
vandamálum manna. Lyfja-
fyrirtækið Hoffman-LaRoche
(3) styður við bakið á fyrir-
tækinu með miklu fjármagni,
með það að markmiði að þróa
lyf gegn þessum sjúkdómum.
Höfundur greinarinnar Melvin G. Mc-
Innis, M.D., MRCPsych. er Associate
Professor of Psychiatry í Department
of Psychiatry and Behavioral Sciences
viö Johns Hopkins University School
of Medicine í Maryland í Bandarikjun-
um. Hann er kunnugur á íslandi en
kemur aö gagnagrunnsmálinu sem
óháöur aöili.
Greinin birtist á ensku undir heitinu
The assent of a nation: genethics and
lceland í Clinical Genetics. (Mclnnis
MG. The assent of a nation: genethics
and lceland. Clin Gen 1999; 55:234-9.
Hún er birt hér í þýöingu Árna Björns-
sonar meö leyfi ritstjóra Clinical Gene-
tics.
Látið er að því liggja að ís-
lenska þjóðin muni njóta góðs
af starfseminni með því að fá
þau lyf ókeypis, sem kunna að
finnast. Frekari fjárhagslegur
ávinningur er fólginn í þeim
atvinnumöguleikum sem
starfsemin skapar mörgum ís-
lenskum vísindamönnum sem
annars hefðu ekki getað snúið
heim til starfa í þeim greinum
sem þeir hafa menntað sig í.
En sá er galli á gjöf Njarðar,
að lögin krefjast ekki upplýsts
samþykkis einstaklinganna,
um að upplýsingar um þá
verði látnar í grunninn og það
er alvarlegt brot á siðareglum
um læknisfræðilegar rann-
sóknir.
Eg er kunnugur á Islandi.
Erfðafræðilega séð er ég Is-
lendingur að þrem fjórðuhlut-
um og ættartalan mín er skráð
í nokkrum bókum, sem fjar-
skyldur ættingi minn hefur rit-
að (4). Eg nam þar og vann í
nokkur ár og tók þátt í hluta af
byrjunarvinnu við erfðarann-
sóknir á tvíhverfum á Islandi.
Eg heimsæki Island reglulega
og síðastliðinn haust veittist
mér sú ánægja að skoða rann-
sóknarstofur DeCode Gene-
tics Inc. með eigin augum.
Stofnun þessa fyrirtækis felur
í sér óhemjumikla möguleika
fyrir vísindi á Islandi. Sjálfur
hef ég engin vísindaleg eða
viðskiptaleg tengsl við ísland.
Eg lít á umræðuna á Islandi og
annars staðar, um íslensku
löggjöfina um miðlægan
gagnagrunn á heilbrigðis-
sviði, í ljósi þess að á alþjóða-
vettvangi hafa menn vaxandi
áhyggjur af rétti einstaklings-
ins við veitingu og stjórnun
heilbrigðisþjónustu.
Lögin
Þrjú meginatriði skera sig
úr varðandi lögin eins og Al-
þingi samþykkti þau í desem-
ber 1998. Þau leyfa söfnun
heilsutengdra upplýsinga um
einstaklinga án þess að upp-
lýst samþykki þeirra sé fyrir
hendi, kóðun persónuein-
kenna einstaklinga í óper-
sónugreinanlegu formi, og
veitingu á einkaleyfi til einka-
fyrirtækis til að nota og hag-
nýta gagnagrunninn. Lögin
voru samþykkt í þeirri góðu
trú að þau væru innan marka
Evrópulaga um upplýsinga-
vemdun.
Markmið laganna skýrist
best í fyrstu grein þeirra:
„Markmið með lögum þessum
er að heimila gerð og starf-
rœkslu miðlœgs gagnagrunns
með ópersónugreinanlegum
heilsufarsupplýsingum í þeim
tilgangi að auka þekkingu til
þess að bœta heilsu og efla
heilbrigðisþjónustu. “
Eðli og umfang gagna-
gmnnsins er ekki skilgreint
sérstaklega og enn óljósara er
hvaða upplýsingar eiga að
fara í grunninn en gert er ráð
fyrir bæði afturvirkri og fram-
virkri upplýsingasöfnun.
Áhersla er lögð á að einungis
verði safnað heilbrigðisupp-
lýsingum sem hægt er að setja