Læknablaðið - 15.05.1999, Blaðsíða 89

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
469
Valdatafl
Um daginn var ég að blaða í
ljósritum af tímaritagreinum,
sem ég hef safnað á undan-
förnum árum og aðallega
fjalla um vísindasiðfræði og
stöðu læknavísindanna í sí-
breytilegu þjóðfélagi á síðustu
árum og áratugum. Ég rakst á
grein úr tímaritinu Social
Science and Medicine sem
fjallar um þjóðfélagslega
valdastöðu lækna í ljósi lækn-
isfræðivæðingar eða kannski
öllu fremur heilsuvæðingar í
vestrænum þjóðfélögum á síð-
ustu áratugum. Greinin, The
Reluctant Imperialism of
the Medical Profession, var
frá árinu 1989 og fjallaði um
stórveldi læknastéttarinnar og
læknisfræðinnar sem læknar
sjálfir eru mjög tregir til að
viðurkenna. Þó greinin sé
skrifuð fyrir áratug virðist
mér boðskapur hennar enn
vera í fullu gildi.
Um það er engum blöðum
að fletta að læknar hafa mikil
völd, ekki aðeins yfir einstak-
lingum heldur líka yfir þjóð-
félagshópum og jafnvel heil-
um þjóðfélögum. Samt hafa
læknar verið tregir til að gang-
ast við þessum völdum sínum.
Hvers vegna? Getur það verið
vegna þess, að völd sem slík
hafa óorð á sér og samrýmast
ekki alltaf þeirri mannúðar-
hugsjón sem er leiðarsteinn
læknisfræðinnar? Þessi tregða
læknastéttarinnar til að axla
þá félagslegu ábyrgð, sem
iðkun læknisfræðinnar leggur
þeim á herðar, í þjónustu við
einstaka sjúklinga og sjúk-
lingasamfélög, hefur leitt til
þess að þeir hafa reynt að
víkja sér undan ábyrgðinni og
leggja hana í hendur skyldra
og óskyldra samstarfsaðila sem
Tæpitungu-
laust
Árni Björnsson
skrifar
hefur þannig tekist að auka
vægi sitt og tefla nú til meiri
og meiri valda innan heil-
brigðisgeirans í þjóðfélaginu
á kostnað ófúsra lækna.
Þessi þróun er ekki óeðlileg
í ljósi hinna margvíslegu breyt-
inga sem orðið hafa í nútíma-
þjóðfélaginu á sviði tækni og
upplýsinga sem gerir einstak-
lingi ókleift að fylgjast með
hvað þá að ná valdi á og til-
einka sér allar breytingarnar.
Þróunin kallar á tlóknari
stjórnun og um leið þekkingu
á stjórnun sem læknar hafa
verið fremur tregir að tileinka
sér. Þannig hefur þessi valda-
tregða lækna leitt til þess að
völdin í heilbrigðismálum,
sem þeir höfðu einir á fyrri
hluta aldarinnar hafa smátt og
smátt verið að færast í hendur
stjómmálamanna, embættis-
manna og annarra heilbrigðis-
stétta en lækna. Þenslan í
kerfinu er liður í þessari þró-
un. Stofnanirnar hafa þanist út
og því hefur valdgerðin stöð-
ugt verið að breytast og verða
flóknari, sem aftur hefur leitt
til þess að stjórnun og rekstur
hefur fjarlægst og slitnað úr
tengslum við hinn almenna
starfsmann, að ekki sé talað
um neytendur heilbrigðis-
þjónustunnar. Stjórnunin er
orðin að stofnun. Stofnun sem
Iifir á heilbrigðisþjónustunni
og neytendum hennar en hefur
glatað tilgangi sínum, sem er
að þjóna þessum aðilum.
Meðlimir heilbrigðisstétta
sem sogast hafa inn í stjórnun-
arhópinn hafa flestir samsam-
ast honum og ýmist gleymt
upprunalegu hlutverki sínu
eða breytt eðli þess í hjarta
sínu til að friða samviskuna.
Það hefur tekið mig alllang-
an tíma að átta mig á því að
lögin um miðlægan gagna-
grunn á heilbrigðissviði eru
leikur í þessu valdatafli og ein
af ástæðunum til að stjórn-
málamennirnir og embættis-
mennirnir í heilbrigðiskerfinu
virðast hafa verið ótrúlega
ginnkeyptir fyrir lagasetning-
unni er, að lögin færa vald,
sem til þessa hefur verið í
höndum lækna, í hendur
stjórnmála- og embættis-
manna, sem sumir eiga rætur í
heilbrigðisstéttum aðrir ekki.
Til þessa hafa samskipti lækn-
is og sjúklings verið einkamál
sem lækninum ber að varð-
veita nema undir nánar til-
greindum kringumstæðum,
svo sem ef hagsmunir sjúk-
linga eru í veði eða að nota
megi upplýsingarnar við til-
greindar vísindarannsóknir,
þá með upplýstu samþykki
sjúklingsins.
Með lögunum um miðlæg-
Framhald á hls. 471