Læknablaðið - 15.11.1999, Blaðsíða 80

920
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
fimm mönnum, hvar af fjórir
eru skipaðir af ráðherra án til-
nefningar (þar af þrír lögfræð-
ingar). Einn maður er til-
nefndur af utanaðkomandi að-
ila, Skýrslutæknifélagi ís-
lands. Hlutverk tölvunefndar
er að hafa eftirlit með fram-
kvæmd laga nr. 121/1989 um
skráningu og meðferð per-
sónuupplýsinga. Tölvunefnd
hefur bakhjarl í þessum lög-
um, því þar er verk- og vald-
svið hennar skilgreint og kröf-
ur gerðar um hæfnisskilyrði
þeirra sem í nefndina veljast.
Meginmunur felst þó enn
frekar í því að þessar tvær
nefndir fjalla um lögfræðiat-
riði, túlkun þeirra og fram-
kvæmd, en vísindasiðanefnd
fjallar um siðfræðileg atriði í
læknisfræði og skyldum vís-
indum. Inntak siðfræði er að
miklu leyti óskráð, en lög eru
skráð. Læknisfræði, hjúkrun-
arfræði og líffræði snúast um
öflun og beitingu þekkingar.
Siðfræðin fjallar um siðaregl-
ur, siðferðilega ábyrgð, mann-
réttindi og dyggðirnar: hug-
rekki, réttlæti, hófsemi og
miskunnsemi, hvað er rétt og
hvað er rangt. Hún er óháð
öðrum fræðigreinum og fjær
pólítískum vettvangi. Vísinda-
siðanefndin þarf að vera gagn-
rýnin akademísk nefnd, óháð
vilja stjórnvalda og því er
vettvangur hennar ekki sam-
bærilegur við til dæmis tölvu-
nefnd. Enginn siðfræðingur er
í nýju nefndinni og engin
krafa er gerð um að svo sé. I
gömlu nefndina tilnefndi
Siðfræðistofnun Háskóla Is-
lands mjög hæfa aðal- og
varafulltrúa. I nýju nefndinni
er guðfræðingur í hópi vara-
manna, en guðfræði er ekki
sama fræðigrein og siðfræði,
frekar en læknisfræði eða lög-
fræði.
Landlæknir segir loks að
það skipti ekki máli hver skipi
í nefndina, heldur hverjir velj-
ist til setu í nefndinni. Víst er
það rétt að vanda þarf til vals á
nefndarmönnum. Gera þarf þá
kröfu til nefndarmanna að þeir
hafí víðtæka þekkingu og
einkum eigin reynslu af vís-
indastörfum, þar með talið
birtingu greina í vísindatíma-
ritum, reynslu af að vinna í
rannsóknahópum, reynslu af
alþjóðlegu rannsóknasam-
starfi, reynslu af því að vera
ritdómarar og dæma um rann-
sóknaumsóknir. Þá þurfa
menn í svona nefnd að hafa
þekkingu á vinnureglum er-
lendra siðanefnda og læknis-
fræðilegri og líffræðilegri sið-
fræði, svo og lögum, reglum
og venjum, sem um þessi mál
gilda á erlendum vettvangi.
Nú þegar retróspektóskópinu
er beitt, má sennilega til sanns
vegar færa að það hafi verið
ágalli á gömlu vísindasiða-
nefndinni að ég og aðrir með-
nefndarmenn mínir vorum
ekki nægilega góðir. Vonandi
hefur nú tekist að bæta úr.
Uppbyggingu þarf enn
Sem fyrrverandi vísinda-
siðanefndarmanni er mér ljóst
að nýju nefndarinnar bíður
mikið starf og það vaxandi.
Hún er því miður fámennari,
en vonandi er betur að henni
búið og ber að óska henni
góðs gengis í starfi sínu. Þá
þarf einnig að vona að ekkert
af því, sem á undanförnum
áratug hefur verið byggt upp
verði skert, heldur þvert á
móti haldi uppbygging áfram í
átt að því sem viðhaft er ann-
ars staðar í Evrópu. Grunnur
íslensks vísindasamfélags
þarf að vera jafngildur því
sem er best í nágrannalöndun-
um til að tryggja fulla þátttöku
okkar í nútíma vísindum.
Margt af því sem gerst hefur á
undanförnum árum, einkum
öflug uppbygging líftækni og
erfðafræði, á að geta skilað
okkur vel fram á veginn. Rétt-
ar aðferðir við skipan mála
varðandi vísindasiðanefndir
landsins eru grundvallarskil-
yrði þess að vel takist.
Til að koma þessum málum
aftur á betri rekspöl þarf að fá
hæft fólk með mikla þekkingu
til að semja lög um vísinda-
siðanefndir og gera tillögur
um nýja reglugerð á þeim
grundvelli. Sækja þarf ráð og
fyrirmyndir sem henta í ís-
lensku vísindasamfélagi til ná-
grannalandanna. Vísindasiða-
nefnd og siðanefndir sjúkra-
húsa, stofnana og heilsugæslu
þurfa að vera nægilega fjöl-
mennar, óháðar og tilnefndar
af mörgum aðilum, þar á með-
al almannasamtökum. Þær
mega ekki vera of margar til
að komist verði hjá hags-
munatengslum og ósamræmi í
vinnubrögðum. Mörg þau at-
riði sem nefnd voru hér að of-
an þurfa þar að koma til álita.
Lögin verða að vera yfirgrips-
mikil og ná til allra megin-
þátta málsins. Opin umræða
þarf að fara fram um laga-
frumvarp og reglugerð áður en
endanlegt skipulag verður fest
í sessi. Landlæknir gæti sem
best haft forystu um að þetta
verði gert.