Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1980, Blaðsíða 5

3
I. KAFLI
FORSAGA
Lýsingu á Rhesus-sjúkdómi má finna í
ritum Platers frá árinu 1641. Orth lýsti
heilaskaða (kernikterus) af völdum gulu
árið 1875.
Rhesus-blóðflokkarnir voru þó fyrst
uppgötvaðir af Landsteiner og Wiener ár-
ið 1940. Var þetta tvímælalaust mikilvæg-
asta nýjungin á sviði blóðflokkana frá
þeim tíma er aðal blóðflokkarnir — eða
ABO-kerfið — var uppgötvað um aldamót-
in. Árið áður (1939) höfðu Levine og
Stetson uppgötvað, að konur gátu mynd-
að mótefni gegn fleiri blóðflokkum en A
og B.
Fyrstu blóðskipti, sem sögur fara af,
gerði kandiski læknirinn Robertson árið
1921. Voru þau gerð hjá brunasjúklingi í
því skyni að fjarlægja ,,eiturefni“ úr blóði
hans. Árið 1926 gerði Hort í Bandaríkj-
unum fyrstu blóðskipti á sjúklingi, sem
væntanlega hefur verið með Rhesus-sjúk-
dóm (erythroblastosis foetalis). Taldi
hann, að sjúkdómurinn stafaði af eiturefn-
um í blóði barnsins á sama hátt og hjá
brunasjúklingi Robertsons. Blóðskipti féllu
síðan niður með öllu og komu ekki fram
á sjónarsviðið á nýjan leik fyrr en á
fimmta áratugnum.
Fyrstu blóðskipti hjá nýbura vegna
þekkts Rhesus-misræmis er lýst af Wiener
og Wexler árið 1946, en þeir gerðu blóð-
skiptin þannig að blóði frá blóðgjafa var
dælt í bláæð á fæti (vena saphena), en
blóð sjúklings tekið út um slagæð í hand-
legg (arteria radialis).
Ári síðar (1947) tekur Diamond í Boston
að gera blóðskipti um naflabláæð á svip-
aðan hátt og síðan hefur verið gert alla tíð
með fáum undantekningum. Kostur að-
ferðar Diamonds er fyrst og fremst sá,
að hún einfaldar blóðskipti til muna.
Rhesus-blóðflokkanir voru fyrst fram-
kvæmdar hér á landi eftir lok síðari heims-
styrjaldar.
Prófessor Níels Dungal dvaldi um skeið
í Bandaríkjunum árið 1946, m. a. til þess
að kynna sér Rhesus-blóðflokkanir. Notk-
un undirblóðflokka við rannsóknir í barns-
faðernismálum voru ofarlega á baugi um
þessar mundir, og hefur sú þróun vafa-
laust vakið athygli hans á þörf fyrir öflun
Rhesus-mótefna til blóðflokkana.
Regluleg skráning á blóðflokkum barns-
hafandi kvenna hefst árið 1953 í Blóð-
bankanum.
Fyrstu blóðskipti, sem sögur fara af hér
á landi, voru framkvæmd 8. ágúst 1951,
samkvæmt gögnum Fæðingadeildar Land-
spítalans. Daginn áður fæddist á Fæðinga-
deildinni barn með Rhesus-sjúkdóm. Elías
Eyvindsson, sem þá var svæfingalæknir á
Handlæknisdeild Landspítalans, fram-
kvæmdi þessi fyrstu blóðskipti.
Nákvæm lýsing er til á aðgerðinni, sem
hann framkvæmdi á Fæðingadeildinni.
Hér var um að ræða 22 ára gamla konu,
sem hafði áður fætt þrjú börn. Hið fyrsta
árið 1947 í heimahúsum. Það barn var
hraust. Annað barn sitt fæddi hún á Land-
spítalanum. Það barn dó á þriðja degi eft-
ir fæðingu. Tekið var fram, að barnið
hafði gulnað mikið eftir fæðinguna, en
ekki liggja fyrir nánari upplýsingar um
það að öðru leyti. Þriðja barn konunnar
fæddist á Fæðingadeildinni 1949. Reyndist
það heilbrigt. Var konan síðan í fjórðu
meðgöngu sinni undir eftirliti á Fæðinga-
deildinni og fæddi eðlilega hinn 7. ágúst
1951 lifandi dreng, sem vó 3550 gr. Þess
er getið í sjúkraskrá, að líðan hafi verið
góð allan meðgöngutímann. Blóðflokkur
eiginmanns konunnar var O Rhesus-
jákvæður, en konan var O Rhesus-
neikvæð. Daginn eftir fæðinguna var sent
blóð frá móðurinni til rannsóknar, vænt-
anlega vegna þess að barnið hafði gulnað.
Svohljóðandi lýsing barst frá próf. Níels
Dungal: „Serum konunnnar agglutinerar