Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1980, Blaðsíða 22
20
III. KAFLI
RHESUS-VARNIR Á ÍSLANDI 1970-1978
1. Inngangur
Árið 1909 varð Theobald Smith fyrstur
manna til þess að sýna fram á, að mót-
efnagjöf gat hindrað framleiðslu líkam-
ans sjálfs á eigin mótefni.
Þessi uppgötvun hafði þó lítið hagnýtt
gildi fyrr en árið 1960, þegar Freda, Gor-
man og Pollack í New York komust að
þeirri niðurstöðu, að unnt væri að hindra
mótefnamyndun hjá Rhesus-neikvæðum
konum með því að gefa þeim mótefni í
innspýtingu, þegar að lokinni fæðingu.
Um sama leyti komust Clarke, Finn og
Lehane í Liverpool að svipuðum niður-
stöðum, en eftir öðrum leiðurn.
Þessir tveir hópar vísindamanna voru
ekki á einu máli um, hvernig mótefna-
innspýting hindrar mótefnamyndun hjá
konunum. Freda og félagar hölluðust að
því, að mótefnin, sem gefin voru, hindruðu
mótefnaframleiðslu miltans.
Clarke og samstarfsmenn hans voru
hins vegar þeirrar skoðunar, að mótefnin,
sem gefin voru móðurinni í lok fæðing-
ar, eyddu fósturblóðkornum þeim, sem
bærust inn í blóðrás hennar um fylgjuna,
áður en þau næðu að hvetja mótefnamynd-
unarkerfi konunnar.
Flestir munu nú hallast að skoðunum
hinna síðarnefndu, en báðir vinnuhóparnir
verða þó að teljast upphafsmenn Rhesus-
varna í heiminum. Freda og samstarfs-
menn hans framkvæmdu frumrannsóknir
sínar á Rhesus-neikvæðum karlmönnum,
sjálfboðaliðum meðal fanga í Sing Sing-
fangelsinu í New York. Clarke og hans
starfsfélagar gerðu sínar frumrannsóknir
einnig á karlmönnum, sjálfboðaliðum í
blóðgjafarsveit blóðbankans í Liverpool.
Lyfjaverksmiðjur í Bretlandi, Banda-
ríkjunum og víðar hófu í framhaldi þess-
ara rannsókna tilraunaframleiðslu á
Rhesus-mótefni.
Efnið var í fyrstu unnið úr blóði Rhesus-
neikvæðra kvenna, sem fætt höfðu börn
með Rhesus-sjúkdóm, þ. e. kvenna, sem
myndað höfðu mikið magn mótefna.
Sýnt þótti þegar í upphafi, að Rhesus-
neikvæðum konum með mótefni hlyti að
fækka jafnt og þétt með tilkomu Rhesus-
varna. Var því fljótlega horfið að því
ráði, að vinna mótefnið eingöngu úr blóði
Rhesus-neikvæðra karlmanna, sem mót-
efni voru framkölluð hjá með Rhesus-
jákvæðum blóðgjöfum.
Víða erlendis hafa því verið stofnaðar
sérstakar blóðgjafasveitir Rhesus-nei-
kvæðra karlmanna, er sinna þessu hlut-
verki.
Rannsóknum á sviði Rhesus-varna var
að mestu lokið árið 1968.
Einn þáttur þessara rannsókna var
könnun á því, hve mikið magn af efninu
þyrfti að gefa til þess að hindra örugg-
lega mótefnamyndun hjá konum. Clarke
og samstarfsmenn hans gáfu í upphafi
1000 mikrogrömm af Rhesus-mótefni í
skammti, en höfðu, er hér var komið sögu
(1968), lækkað skammtinn í 200 mikro-
grömm, sem þeir töldu fullnægjandi. Síð-
ar hafa verið gerðar tilraunir með minna
magn og hafa skammtar með 100 mikrogr.
af Rhesus-mótefni reynst fullnægjandi.
Skipulagðar Rhesus-varnir hófust í tak-
mörkuðum mæli í Bretlandi og Banda-
ríkjunum á þessu ári (1968) og reyndar
á afmörkuðum svæðum víðar í heiminum.
Vöntun á mótefni tafði þó framþróun
þessara mála. Skortur á efninu hafði m. a.
í för með sér, að það var einungis gefið
Rhesus-neikvæðum frumbyrjum, þótt flest-
ir væru sammála um, að æskilegt væri að
láta fjölbyrjur einnig njóta þess.
Ljóst var þegar á þessum tíma, að fóst-
urlát, fóstureyðingar og utanlegsfóstur
voru einnig sterkur hvati til mótefna-
myndunar. Þessi hópur ætti því einnig
að njóta Rhesus-varna.