Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Síða 28

26
LÆKNABLAÐIÐ
Indfánar f Suður-Ameríku fara eldi um trjástofna, berja
þá með lurk eða skera f þá til að framkalla „balsam"
rennsli til að græða sárin.
Indíána er sagt. að þeir hafi lært notkun þess af
göltum, sem að loknum bardaga sín á milli, sem oft
hafði í för með sér stór sár eftir hinar miklu og
beittu vígtennur. þá hafi dýrin runnið að tré
nokkru í skóginum, rifið upp börkinn og síðan
nuddað sárinu upp úrolíu þeirri eða balsami, sem
út úr sári trésins flaut. Greri þá allt fljótt og vel.
Þetta tré var kallað á heimaslóðum „Colocai" en
annars var brasilíska nafnið á því „Copaiba". Á
portúgölsku var nafnið „Gamilo", en á frönsku
„Copau“. Það sem úr trénu flaut var kopaivabals-
am (Balsamum Copaiba). Þetta merkilega tré er
eitt af mörgum svipuðum, stórvöxnum, um 100
feta háum, trjám sem gefa af sér ýmiskonar nytjar
(71), læknisdóma og margt fleira. Perú-
balsam er t.d. þekkt sem meðal gegn húðkvillum
sérstaklega „kláða“ og einnig sem sárasmyrsl.
Mörg þessi tré eru af ertublómaættinni (Legu-
minacae), sem hafa þann eiginleika að nota sam-
félag við rótarbakteríur til þess að vinna köfn-
unarefni úr loftinu til eigin þarfa. Það eru ýmsar
trjátegundir til sem framleiða „Cobaiba“-balsam
einkum á Amazonsvæðinu, en þekktust þeirra og
talin bezt er Copaifera Langsdorfii og Copaifera
Officinalis. Með frumstæðum aðferðum hafa
fengizt allt að 40 litrar af olíu úr einstökum trjá-
stofnum á einni vertíð. þ.e. þurrkatímabili, án þess
að fella tréð.
Þetta balsam er ekki aðeinsiæknislyf, heldur
einnig lakkefni og brennsluefni. í olíukreppunni
nú á tímum er farið að ræða þann möguleika, að
með verndun og ræktun þessara trjáa gætu Brasi-
líumenn fullnægt allri brennsluolíuþörf sinni með
afurðuni þessa trés í framtíðinni.
Þessa töfratrés og afurða þess er fyrst getið í
skýrslu Petrys Martys til Leós 10. páfa um sextán-
hundruð (96). Síðan kynntist portúgalskur munk-
ur læknisdómi þessum í kring um 1625 hjá Indí-
ánum í Brasilíu og sagði svo frá: „Það er mikið
notað við sár og losar menn við hrúður og ör.“ Tré
þessu lýsa síðan náttúrufræðingarnir Marggravius
og Piso (62. 70).
Notkun þessa balsams dreifðist síðan víða um
lönd, en þó mun það mest hafa verið notað í
Ameríku, en það hefur einnig verið tekið upp í
lyfjaskrár á Norðurlöndum og í Þýzkalandi, þótt
það hafi ef til vill verið notað minna þar og ekki er
vitað til þess að það hafi verið notað við naflasár
eða til varnar gegn sýkingu á naflanum eftir fæð-
ingu eins og Peter Schleisner gerði (22). Þetta
merkilega balsam er eitt af mörgum sem Indíánar í
Ameríku þekktu og notuðu, en það er raunar talið
að Indíánar í Suður-Ameríku hafi þekkt og notað
öll þau jurtalyf sem er að finna í lyfjaskrám nú á
dögum (94). Það er einnig talið að þekkingu á
lyfjajurtum á meðal Indíána hafi mjög hrakað og
mörg sú þekking, sem áður var mönnum tiltæk,
hafi algjörlega horfið eftir að Columbus kom til
Ameríku og þá ekki sízt vegna efasemda kirkj-
unnar manna. Þessvegna hefur margt týnzt. Hins-
vegar varð Perúbalsam miklu þekktara víða um
heim heldur en kobaivabalsam vegna þess, að
Perúbalsam var tekið i þjónustu kirkjunnar. Það
var notað í smyrsl til þess að smyrja menn við
hátíðlegar athafnir kirkjunnar (Chrisma).
Danir hafa þekkt þetta lyf, enda kom það í ljós
við athugun á dönskum, löggiltum lyfjaskrám frá
þessum tíma. en athugaðar voru slíkar lyfjaskrár
allt frá árinu 1658. Árið 1805 er kopaivabalsam
tekið upp í lyfjaskrána og er þar enn 1933 (69).
Þannig er þetta balsam þekkt í Evrópu og notað
þar. líklegast meira við þvagfærasjúkdóma en sár,
þótt notkun þess á sár hafi einnig verið þekkt frá
því hin stórmerka bók „Pomets“ kom út í París
árið 1694, „Histoire generale de Drogues", sem
fljótlega var þýdd á þýzku og gefin út í Leipzig
1717 („Der aufrichtige Materialist und Specerey—
Hándler ...“) (71).
En í þessu riti er ótrúlega tæmandi lýsing á
læknisdómum úr jurta-og dýraríki og ríki efna-
fræðinnarfrá fyrri tíð og til útgáfudags ritsins. í riti
Pomets er nákvæm lýsing á kopaivabalsami, sbr.
rnynd. Það er því augljóst að balsamið er vel þekkt
í Evrópu eins og fyrr segir, og að sjálfsögðu vest-
anhafs líka. en ekki notað á naflasár í Evrópu svo
vitað sé, enda ekki fyrr en löngu seinna, sem sam-
band milli naflasárs og ginklofa sannaðist. í
Drogenkunde (Hamburg 1949) eftir Heinz A.
Hoppe, segir um kopaivabalsam á bls. 13: „An-