Læknablaðið : fylgirit - 31.07.1995, Blaðsíða 5

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
5
Sigurður Samúelsson, fyrrverandi
yfirlæknir og prófessor
Uppruni og æskuár
Ég er fæddur 30. október árið 1911 á Bíldudal í
Arnarfirði. Faðir minn var Samúel Pálsson,
skósmiður þar og síðar kaupmaður. Móðir mín
var Guðný Arnadóttir.
Faðir minn var Borgfirðingur, fæddur á
Brennistöðum í Borgarhreppi, en alinn upp á Öl-
valdsstöðum þar í sveit. Afi minn í föðurætt var
Páll Guðmundsson. Hann var í föðurætt úr Flóan-
um, en móðurætt hans var úr Borgarfirði og Mið-
dölum. Páll drukknaði við uppskipun í Reykja-
víkurhöfn árið 1890, þá fimmtugur að aldri. Þegar
Sigríður Guðmundsdóttir, amma mín, heyrði lát
manns síns, varð henni að orði þessi vísa:
Margt er það á minni ferð,
er myndar svarta pínu.
Nú er bjart og biturt sverð
borið hjarta mínu.
Eftir henni er ég heitinn. Við fráfall Páls komst
Sigríður amma mín á vonarvöl. Hún átti þrjú börn
á lífi, og kom hún þeim öllum í fóstur á góðum
heimilum í Borgarfirði. Samúel faðir minn lenti
hjá Jónasi nokkrum á Ölvaldsstöðum. Hann
reyndist föður mínum afskaplega vel og kom hon-
um fyrir í skósmíðanámi.
Afi minn í móðurætt, Árni Kristjánsson, ólst
upp að Fossi í Suðurfjörðum Arnarfjarðar, en
móðuramma mín var Jakobína Jónsdóttir, ættuð
af Skeiðum. Móðir Árna var Jóhanna Ingólfs-
dóttir frá Horni í Mosdal. Hún komst víst aldrei út
fyrir Arnarfjörð alla sína ævi, giftist aldrei, en átti
Árna afa minn með Kristjáni Guðmundssyni
bónda á Borg. Par er nú rafveitustöð Vestfjarða,
Mjólkárvirkjun.
Ég verð að staldra svolítið við Kristján, langafa
minn, sem var sonur Arnfirðings og kraftakarls,
Guðmundar Guðmundssonar, bónda, hvala- og
selaskutlara í Vigur í ísafjarðardjúpi. Það gengu
margar sögur af Kristjáni í æsku minni þar vestra.
Hann var einn þessara rólegu og sterku manna,
sem aldrei skiptu skapi, en öruggur var hann til
stórræða. Vegna líkamsburða virðist sem Kristján
hafi verið hálfgerð þjóðsagnapersóna þar vestra,
og hann var meðal þekktari skipstjórnarmanna í
Arnarfirði um áratuga skeið. Þá var aðalútvegs-
staðurinn í svokölluðum Verdölum, smá dalkvos-
um eða víkum utan við Selárdal, og náðu þær út
að Kópi, ysta nesi við Arnarfjörð að sunnan. Er
þetta fyrir opnu hafi og lending því erfið. Langafi
minn hafði uppsátur í innstu víkinni, sem heitir
Sandvík. Við hliðina á því var Hrafnseyrarskipið,
sem Sigurður Jónsson, prófastur, faðir Jóns Sig-
urðssonar, átti. Jón forseti var eina vorvertíð
þarna 1827, en þá var hann 16 ára. Ég hef skoðað
þessa staði og séð kjalrákirnar á klöppunum eftir
skipin, þar sem þau höfðu verið sett upp og niður.
Þarna var eitthvert útræði fyrstu áratugina á þess-
ari öld, síðan ekki. Ennþá standa rústirnar litlu og
grjótgarðarnir, sem þeir hertu fiskinn á.
Það var í minnum haft á Bíldudal, að Kristján
hafði fyrir reglu, er hann kom í kaupstaðinn til
nauðsynjakaupa fyrir heimilið, að hann tók alltaf
í hornin á mélsekkjunum, sinn í hvora hendi, hélt
þannig á þeim niður í fjöru og lagði í bát sinn.
Önnur saga segir, að Kristján hafi komið í
Bíldudalshöndlunina einhvern tímann um 1870.
Hann stóð þar og beið rólegur. Þegar að honum
kemur og hann hefur verið afgreiddur, segir búð-
arlokan: „Heyrðu, Kristján minn, hvað áttu nú
mörg börn?“ Kristján var seinn til svars eins og
yfirleitt þessir stóru og sterku menn eru, en segir
svo: „Ég á nú átjánmeð konunni..." — bíður svo
dálítið, en segir þá: „... og átta þar að auki ...,“
snýr sér svo við og segir kankvíslega: „... fyrir
utan alla ómerkinga.“
Það munaði minnstu, að afi yrði varanlega einn
af „ómerkingum“ Kristjáns. í ættartölu minni
stendur, að Árni þessi, afi minn, fæddur á Auð-
kúlu 29. október 1850, hafi verið skírður á Hrafns-
eyri, og var það eitt síðasta prestsverk Sigurðar,
prófasts, Jónssonar. Var „þessi Árni“ við skírn
sagður Bjarnason. Þegar hann var á fermingar-
aldri gekkst Kristján á Borg við honum. Eg er nú
einn eftirlifandi manna, sem heyrðu næstu frá-
sögn. Hinir tveir voru Árni afi minn og bróðir
hans, Kristján, sem þá var bóndi og hreppstjóri í
Stapadal í Áuðkúluhreppi, og var Kristján í heim-
sókn hjá afa. Ég potaði mér inn í stofuna og lét
sem minnst fyrir mér fara úti í horni 10-11 ára