Baldur - 07.11.1950, Síða 1

Björn Sigfússon:
Minning Jóns Arasonar
og sona hans.
r—■—------------------------
„Þeim, sem ævinnar magn
fyrir móðurlunds gegn,
hafa mestum af trúnaði
þreytt.
Hljómar alþjóðar lof
yfir aldanna rof.
Því þeir óbornum veg hafa
greitt“.
Steingr. Th.
a*i£sf£v._' . 'v
-----------------------1
Þessir feðgar, þér hafið spurt,
Þeir stýrðu lsaláði I
með herradómi, he'iðri og kurt
og helzta góðu ráði,
— með hreinni hjartans dyggð, —
svo yfirgang skyldi enginn mann
Islands veita byggð,
háldur mætti hver sem kann
lialdast vel í tryggð.
Fór nú enn sem áður fyr
afreksmönnum góðum:
Þeim, sem veittu virðum styr
og vörðu lönd sín þjóðum,
öfundin falsið fær.
Svíkja gerði sveitin aum
seggja dróttir þær,
sem sátu oft með gleði og glaum
görpum harla nær.
/ Hólakirkju hvílist nú
herrann prýddur dáðum,
sæll og sterkur í sinni trú
með sínum örfum báðum,
allir í einum stað. ..
Síðan fór á ringulrey
réttur á Isdlandi,
aldrei veit, nær Óðins mey^
öll er drifin í sandi,
svo hverfi góss og gras
lýðnum, fyéir sín lymskuverk,
lygar og orðamas.
Trauðlega finnst ein tungan merk,
tryggðin er eins og glas.
. .sjálfs hans fðjkið svíkja vann.
Svo vill bókin skýra:
Það harðar hefndir hlaut...
Herranna er nú hugsun mest
að haga svo sínu valdi,
að komast megi undir kónginn flest
með klögum og sektargjaldi
eða kosta kroppsins pín,
— að útarma svo sitt eigið land,
ætlun er það mín,
að eigi hafi það eftir grand
af. öllam peningum sín.
Sannur faðir með syninum nú
og sínum héilaga anda
láti oss halda helga trú,
hvað sem í mót vill standa...
Kæran ekki kallsi mig,
þó kvæðið sé ekki frótt,
því valda fjúkin feiknarlig
og frostin um bjarnar nótt.
Þetta er útdráttur úr kvæði ólafs Tóm-
assonar um Jón biskup. Ólafur var einn
af liðsmönnum biskups í Sauðafellsbar-
daga 2. október 1550, 18 vetra sveinn.
Hann varðist í höggorustu fyrir kirkju-
dyrunum, þar sem biskupsmenn leituðu
skjóls. Þar féll ólafur óvígur með and-
litið höggvið svo, að niður féll önnur
kinnin. Þó varð hann græddur og bjó á
Björn Sigfússon.
Hafgrímsstöðum í Skagafirði. Bersögli
hans og einurð í kvæðinu siðar sýna góð-
an dreng og þjóðrækinn, og beizkjan
sómir betur þeim, sem örin fékk á and-
litið, en hinum, sem á flótta særðust eða
voru hneyktir með háðung bardagalaust.
Á 4. alda dánarafmæli Jóns Arasonar
og þeirra feðga verður svo margt um þá
ritað, að ekki þarf að segja hér söguþráð
og rekja alkunn efni. Nota má kvæðið til
að rifja hið helzta upp fyrir sér. En í
greinarlok skal rætt um baráttumarkmið
biskups og vonir hans um bjarta framtíð
lands, í stað þeirrar „bjarnar nætur“, híð-
bjarnarvetrar, sem skáldið veit að leggst
yfir landið eftir ósigurinn.
Þeir feðgar réðu Islandi nokkur ár.
Með því er ekki aðeins átt við formlegt
vald yfir hirðstjórn og kirkjumálum
sameiginlega, heldur einkum það, að vin-
sældir biskups og Ara lögmanns nægðu
til þess norðan lands, að allir vildu sitja
og standa eins og þeir vildu, og í öðrum
landshlutum nutu þeir, er á reyndi, vax-
andi trausts og virðingar flestra manna.
Því meiri varð svo ótti og óvild fjand-
manna þeirra. Þeir vildu ekki l)íða þess
dags, að Björn Jónsson yrði Slcálholts-
biskup, heldur láta til skarar skríða.
Ólafur Tómasson segir, að öfund hafi,
eins og vant sé, skapað þeim, sem vörðu
Island „þjóðum“ (erlendum), fals og
svik að launum. Þess vegna fórust
„seggja dróttir“, sem haldið höfðu upp
gleði frjálsra manna kringum sig, hjá
þeim alþýðumönnum, sem skáldið kallar
i vísunni garpa, er þeir voru í vígreifum
liðsflokki biskups.
Umskiptin komu þjóðinni óvænt eins
og reiðarslag. Við það huggast skáldið, að
þrátt fyrir ósigur hvílist nú biskup „sæll
og sterkur í sinni trú“.
Einkennileg, en algeng miðaldahugsun
er það, að sandfok landsins sé afleiðing
af misgerðum og svikum þjóðarinnar.
Óðins mey, þ.e. Jörð, táknar hér ísland og
er hin kunna f j allkonuímynd á frumstigi.
— Vissa er það, hve fólkið „harðar hefnd-
ir hlaut“.
Vísan um „hugsun herranna" bendir
sérstaklega til Stóradóms, en nokkuð til
innlendra stórbokka, sem settu allt sitt
traust á konungsnáð og vildu koma sem
mestu af eignum keppinauta sinna í kon-
ungseign og taka þær j arðir siðan að léni
af konunginum. Höfuðstóll landsins „út
af landi flýgur og fer, fátæktin þar tekst
á móti“.
Þegar Ólafur minnist á helga trú, sem
staðið sé gegn með valdi, kemur fram, að
hann hefur alla ævi verið kaþólskur í
hjarta sínu. Trúmál og þjóðmál urðu
síður aðgreind þá en nú. Bæn Ólafs til
þrenningarinnar er því raunar eggjun
um leið til að standast erlendu kúgunar-
áhrifin, þótt þau birtist lúterskum í Guðs
nafni. Vörnin gegn Kristjáni III. varð að
nokkru trúarleg.
Kvæðið er „ekki frótt“, sýnir engum
inn í framtíðina. Þó mætti lesa grun milli
línanna. Einkennilega hugljúf er hin
frostharða mynd, sem skáldið gefur sið-
ajst af vetrinum, þj óðarvetrinum, sem
þjáði menn nú, og hann kallar hann
bj arnar nótt. Þegar bj örn leggst í vetrar-
svefn þolir hann við til vors, og það er
öruggt, að með hækkandi sól rís hann
aftur á legg og bjargar sér. Felst ekki í
þessari kenningu, að eftir bjarnar vetur
rísi þjóð af dvala?
Höfum eitt til marks, viðreisn hinnar
líflátnu ættar. Munaðarlaus og niður-
brotin börn voru algeng sjón á Islandi á
þessum tímum. Á þau lagðist veturinn
þyngst. Rúmlega hálffertugur maður var
drepinn og dó með þessa hæn á vörum:
„Æ, æ, börnin mín, bæði ung og mörg“.
Framhald á 2. síðu.