Sagnir - 01.05.1991, Page 12

Bylgja Björnsdóttir
Við skulum nú aðeins huga aftur
að Guðmundi ríka og aðalspurn-
ingu greinarinnar og athuga hvort
ekki sé hægt nota þetta kerfi mann-
fræðinga til þess að skilja betur
veldi hans.
Veldi Guðmundar ríka
Eins og fram kom í byrjun greinar-
innar virðist Guðmundur aðeins
hafa fcngið eitt goðorð í arf frá
föður sínum. Björn Sigfússon telur
norðlensku goðorðasameininguna
vera merkilega, því hún virðist
hefjast tafarlaust um sama leyti og
kristnitakan á því að Guðmundur
riki verður mestur höfðingi Norð-
lcndinga og virðist hann einkum
hafa ráð Pingeyinga í hendi sér. Þó
voru ættartengsl við þá mjög lítil,
þannig var föðurleifð hans í Vaðla-
þingi aðeins ábýli hans og sennilega
hálft eyfirskt goðorð.19 En Gunnar
Karlsson scgir að samkvæmt frá-
sögnum íslendingasagna líti helst
út fyrir að Guðmundur ríki hafi átt
tvö goðorð um aldamótin 1000.
„Hann réð fyrir erfðagoðorði í
Eyjafirði og átti auk þess svo mik-
inn fjjölda þingmanna norður í
Þingeyjarþingi, að það verður
varla skilið öðruvísi en svo að hann
hafi einnig átt goðorð þar. “20 Sam-
kvæmt áliti Gunnars og Björns
virðist veldi Guðmundar hafa verið
mest í kringum aldamótin 1000,
eftir kristnitöku. Jón Viðar Sig-
urðsson vill „setja sagnir af honum
í samband við að fjögur af sex goð-
orðum í Norðlendingafjórðungi
austan Öxnadalsheiðar voru í Eyja-
firði á 12. öld. Það gæti stafað af
því að Guðmundi hafi tekist að ná
haldi á þeim og raskað landfræði-
legri dreifingu þeirra í eitt skipti
fyrir öll.“21
í annarri grein spyr Björn Sig-
fússon þeirrar spurningar, hvernig
Guðmundur hafi í fyrstu eignast
marga tugi þingmanna í Reykjadal
og nálægum sveitum? Hann svarar
þeirri spurningu á þá leið að þing-
mannafjöldinn hafi samsvarað
heilu goðorði. Við tíundar-
manntalið cinni öld eftir þetta hafi
verið tólf hundruð þingfararskyldir
bændur í Norðlendingafjórðungi
eða hundrað (120) í hverju fornu
goðorði að meðaltali.22 Björn segir
að svo virðist sem Guðmundur hafi
eignast Reykdælagoðorð allt í einu
lagi, þó „erfitt er að hugsa sér, að
það hafi orðið við venjulegt kaup
eða vingjöf. Þó hefir eitthvað þess
háttar gerzt, hvort sem Reyk-
dælum hefir verið ljúft eða leitt. “23
Björn álítur að það sem skipti
sköpum fyrir aukið veldi Guð-
mundar ríka sé að Víga-Glúmur
hafi hrökklast frá Þverá um svipað
leyti og Guðmundur tók völd,
vegna þess að Möðruvellingar og
Esphælingar lýstu Vigfús Glúms-
son sekan fjörbaugsmann, þannig
að faðir hans hafði ekki afl við þeim
lengur. Og í niðurlagi Glúinu segir
að Glúmur hafi verið mestur höfð-
ingi í Eyjafirði í 20 ár en næstu 20
ár á eftir hafi verið komnir til höfð-
ingjar er jöfnuðust á við hann.
Glúmur dó árið 1003, þannig að
þessi fyrsti sigur Möðruvellinga
hcfur verið um 983. Um 992 tókst
síðan Möðruvellingum og banda-
mönnum þeirra að hrekja Glúm af
Þverá út í Hörgárdal. Þannig hefur
Guðmundur ríki fengið aukinn
styrk eftir að Glúmur fer frá
Þverá.24 Nú tíðkast víst ekki lengur
að taka íslendingasögurnar svona
bókstaflega, vegna þess hve vara-
samar heimildir þær eru um ein-
stakar persónur, atburði og tíma-
tal.
En getum við sagt að Guð-
mundur ríki sé eins og höfðingj-
arnir sem koma fram á 12. öld?
Björn virðist álíta að svo sé og segir
m.a.:
Þótt Guðmundur ríki, ... kunni
fremur að vera dæmigerður 12.
aldar höfðingi en raunrétt eftir-
mynd goðans, sem sat undir
ægishjálmi á Möðruvöllum 990
- 1025, er hann og valdaeðli
hans söguleg staðreynd, sem er
miklu eldri en valdasöfnun
Aður en goðorð urðu landfrœðilega afmörkuð varðgoði líklega að vera á stöðugum þeyt-
ingi til að halda völdum sínum og áhrifum.
10 SAGNIR