Sagnir - 01.05.1991, Page 18

Sigríður K. Þorgrímsdóttir
leiðir og vöktu athygli á sér og
juku fylgi sitt með miklum áróðri.
í Morgunblaðinu og Vísi kom
fram undrun yfir hinu mikla fylgi
þýskra nasista í kosningunum
1930:
Foringi þeirra er Adolf Hitler,
sá hinn sami, er stóð fyrir
Miinchenuppreisninni 1923.
Fasistar vilja koma á einræði....
Þeir hafa slegið um sig með því
að heimta ógildingu Versala-
friðarsamninganna... og þeir
hafa komið fram sem svæsnir
Gyðingahatursmenn. Fyrir
þeinr vakir fasistaeinræði og
ekkert annað... ,15
Þessi kuldi í garð Hitlers og þýskra
nasista hélst fram yfir valdatöku
þeirra 1933. Það var ekki fyrr en
blöðin sáu merki „efnahagsundurs“
Hitlers og árangurs hans við að
uppræta kommúnismann, að þau
tóku að lofsyngja hæfileika hans í
stjórnmálum.
Hrifning á þriðja ríkinu
Hitler varð kanslari Þýskalands í
janúar 1933. Það voru nrargar
ástæður til þess að honum tókst að
komast til valda, aðrar en aukið
fylgi nasista, það út af fyrir sig
hefði ekki nægt. f fyrsta lagi naut
hann stuðnings íhaldsmanna og í
öðru lagi voru vinstrimenn sundr-
aðir og stóðu því ckki gegn
honum. Þýska þingið fékk Hitler
einræðisvald til fjögurra ára með
441 atkvæði gegn einungis 94. Eftir
það varð nasistum leiðin greið til
valda á öllum sviðum.16
í fyrstu voru Morgunblaðið og
Vísir fremur andsnúin hinum nýja
kanslara Þýskalands. En árið 1933
bar Vísir saman stjórnarfarið í
Þýskalandi og Ítalíu og hrósaði
nasistum fyrir að „vinna djarflega
að uppræting allrar kommúniskrar
starfsemi". Að vísu væri stjórnað
harðri hendi, en nasistar myndu
ætla sér að „hefja Þýskaland til vegs
og gengis". Jafnvel þótt nasistar
ætluðu sér trúlega að efla Þýska-
land hernaðarlega og ógna þannig
friðinum í álfunni, þá breytti það
Woodrow Wilson
var talin boðberi
nýrra og mannlegra
viðhorfa. Vtsir og
Morgunblaðið voru
afar hrifin af
Wilson, hann myndi
semjafrið með rétt-
lcctið að leiðarljósi.
Versalasamning-
arnir þóttu þó ekki
réttlátir, en blöðin
töldu að þar hejði
Wilson lotið í lægra
haldifyrir „ofríki"
franska forsætisráð-
herrans Cletnen-
ceaus.
litlu, friðarhorfurnar væru hvort cð
er ekki upp á marga fiska.17
Skrif Morgunblaðsins voru í
svipuðum dúr.18 Tónninn varð
síðan hliðhollari nasistum með
hverju árinu. Það hélst óbreytt allt
til 1938, er Hitler hóf landvinninga
sína. Hér á eftir vcrða tíndar til
helstu ástæður þess að blöðin voru
ekki gagnrýnni í garð Hitlers og
nasista en raun bar vitni.
Andúð á Versalasamningunum
Andúð á Versalasamingunum var
ein af ástæðum þess hve vinsam-
lega blöðin tvö tóku stefnu Hitlers
í utanríkis- og hermálum á fyrstu
árum valdaskeiðs hans. Frá því var
sagt hér á undan að Morgunblaðið
hefði rakið sigur nasista í Þýska-
landi til Versalasamninganna.
Blöðunum þótti bandamenn ekki
standa við sitt, þjóðirnar vígbyggj-
ust af kappi, nema Þjóðverjar sem
væri bannað það. Fannst blöðunum
skiljanlegt að Þjóðverjum þætti
þetta hróplegt ranglæti.19 Ýmislegt
hafði þó breyst, Þjóðverjar voru
ekki lengur settir „skör lægra“ en
aðrar þjóðir á sama hátt og verið
hafði. Þeir höfðu gert Locarno sátt-
málann 1925 og samið þar um
landamæri og friðarstefnu og þeir
gengu í Þjóðabandalagið 1926.
Vcrið var að ræða Versalasamning-
inn við þá allt tímabilið og veita
þeim lán til að standa undir skaða-
bótagreiðslum. Þannig var ekki
hægt að segja að þeir hefðu engum
árangri náð í jafnréttiskröfúm
sínum.
Morgunblaðið og Vísir voru
ótvírætt andvíg Versalasamning-
unum og líklegt að þau hefðu sýnt
skilning hverri þeirri stjórn í
Þýskalandi sem reyndi að losa
landið undan oki samninganna.
Þegar Hitler kom aftur á her-
skyldu í Þýskalandi 1935 sagði
Vísir að Þjóðverjar hefðu verið
„leystir undan 16 ára oki óvirð-
16 SAGNIR