Sagnir - 01.05.1991, Síða 58

Sigrún Pálsdóttir
hafa gengið búð úr búð í leit að
nokkru sem ekki fæst á fslandi".35
Katrín Thoroddsen kom inn á þetta
vandamál í þingræðu og sagði að
víða hefðu húsmæður brugðið á
það ráð að búa til sápu í heimahús-
um, en væri það bæði heilsuspill-
andi og hættulegt þar sem til þess
væri notaður vítissóti.36
Ljóst er að vandamálin voru
mörg og eftir því ólík. Skömmtun-
arkerfið var þó ekki það einasta
sem gaf húsmæðrum tilefni til að
kvarta. Allur innflutningur sem
ekki var talinn nauðsynjavara var
háður leyfum og gjöldum og voru
menn ekki á eitt sáttir hvað bæri að
skilgreina sem slíka vöru og hvað
ekki.
„Munaðarvara“ eða
lífsnauðsyn?
Meðal þeirra nýjunga sem íslend-
ingar kynntust við lok stríðsins
voru heimilistæki. Ryksugur höfðu
reyndar verið fluttar inn fyrir stríð,
svo og heimilistæki sem ekki voru
knúin rafmagni.37 Raftækjaverk-
smiðja Hafnafjarðar, Rafha hóf
starfsemi sína 1937 en framleiddi
upphaflega aðeins eldavélar, en
síðar var farið að framleiða ísskápa,
þvottavélar og ryksugur.38 Erfitt er
að átta sig á hversu útbreiddar
þessar nýjungar voru, meðal ann-
ars vegna þess að tölur um innlenda
framleiðslu liggja ekki mjög skýrt
fyrir, því er ástæða til að ætla að
hún hafi ekki verið mikil fyrir 1950
nema þá ef vera skyldi framleiðsla
eldavéla, og líka vegna þess að inn-
flutningur þeirra er í skýrslum
gefin í tonnum. En víst er að eftir-
spurnin var fyrir hendi. í sept-
ember árið 1949 auglýsti Rafha
nýjustu framleiðslu sína, ísskápa,
og eftir tvo daga höfðu verksmiðj-
unni borist um 2000 pantanir.39
Þegar höftin höfðu verið hert var
nær allur innflutningur slíkra tækja
háður leyfum yfirvalda og gjöldum
sem voru nálægt því að vera helm-
ingur kaupverðs.40 Einlægar
áskoranir til stjórnvalda um að fella
niður leyfi og gjöld af heimilis-
tækjum fylltu nú lesendadálka dag-
blaðanna, þar sem gjöldin voru
túlkuð sem bein árás á kjör hús-
mæðrastéttarinnar í landinu þar
sem kjörorð nútímans væru:
„minna strit og aukin þægindi". Sú
krafa öðlaðist í raun enn meira rétt-
mæti í ljósi þess að þá varð æ erfið-
ara að fá vinnukonur inn á heimilið
vegna aukins atvinnuframboðs í
Reykjavík. En af yfirvöldum höfðu
heimilisvélarnar sem létta áttu
undir með húsmóðurinni, samt
verið skilgreind sem munaður og
öðlast endanlega viðurkenningu
sem slíkur hjá happadrættum fél-
agssamtaka sem nú auglýstu þau til
vinninga. Fyrir umboðsaðilum
slíkra tækja voru þvottavélar og
ísskápar hins vegar hlutir sem hver
húsmóðir þurfti að eignast og svo
horfði málið einnig við húsmæðr-
unum sjálfum. f grein sem birtist í
tímaritinu Melkorku árið 1949 er
vikið að þvf að tæknin hafi nú
smám saman verið tekin í þágu
allra stétta þjóðfélagsins nema
húsmóðursstéttarinnar sem enn
erfiði að hætti gamla tímans. Þar er
fjallað um þann mikla tíma og erf-
iðissparnað sem notkun heimilis-
tækjanna hefur í för með sér og
sem dæmi er sagt að strauvél spari
4/5 hluta þess tíma sem venjulega
fer í að strjúka þvott og losar
auki við allt erfiði. Nytsemi
hrærivéla og þvottavéla þekkja
flestir af afspurn að minnsta
kosti. Er að undra þó húsmæð-
urnar renni laungunaraugum til
heimilistækjanna og gremjist
hin ótrúlega ósanngjarna skatt-
lagning ríkisstjórnar á þau.41
Skýringuna á afstöðu stjórnvalda
taldi greinahöfundur ljósa. Hús-
mæður tækju sjaldnast sjálfstæða
afstöðu í stjórnmálum og nýttu þar
með ekki kosningarétt sinn til að
berjast fyrir eigin hagsmunum.
Þessu til staðfestingar benti greinar-
höfundur á að vikið hafði vcrið frá
skattlagningu búvéla þar sem
atkvæði bænda höfðu verið í húfi.
Víst er að afskiptaleysi húsmæðra
af stjórnmálum hafi átt sinn þátt í
að frumvörp um niðurfellingu
gjalda á heimilistækjum voru
felld.42 Kjarni málsins var eftir sem
áður sá að á tímum hafta og
skömmtunar sáu menn ekkert
þjóðhagslega arðbært við að flytja
inn vélar til að halda heimilunum
hreinum eða til þess að húsmæður
gætu bakað fleiri kökur nema þá
Allur „munaðarvarningur“ s.s. heimilistceki, var háður innflutningsleyfum og
gjöldum. Lét nœrri að gjaldið vceri helmingur kaupverðs.
56 SAGNIR