Sagnir - 01.05.1991, Qupperneq 74

Eggert Pór Bernharðsson
Nauðsynlegt er að búa vel að gestum skjala- og bókasafna.
stundum langt frá því að vera
þrautalaus.
Dreifing heimilda um víðan völl
setur samtímasögufræðinga þannig
óneitanlega oft í mikinn vanda. Að
vísu eiga þeir að geta gengið að
opinberum gögnum á skjalasöfn-
um. í lögum um Þjóðskjalasafn frá
árinu 1985 segir t.d. að skilaskyld
skjöl skuli afhenda safninu að jafn-
aði eigi síðar en þegar þau hafa náð
þrjátíu ára aldri. Síðan þurfa starfs-
menn safnsins, eða héraðsskjala-
safna eftir atvikum, að skrá og
flokka og ganga þannig frá
gögnunum að þau séu aðgengileg
notendum. Allt tekur þetta sinn
tíma og iðulegá er fáliðað starfsfólk
þessara safna að kljást við uppsafn-
aðan vanda margra ára og jafnvel
áratuga, því svo virðist sem ýmsar
opinberar stofnanir hafi löngum
skilað litlu á safnið heldur geymt
gögn í eigin skjalageymslum þar
sem þau hafa gjarnan verið óað-
gengileg almennum notendum.
Undanfarin ár hefur starfsfólk
Þjóðskjalasafns, og annarra skjala-
safna, staðið í ströngu við að koma
skikkan á þessi mál og þegar því er
lokið, með tilheyrandi skrám og
öðrum hjálpartækjum, er von til
þess að rannsóknir í samtímasögu
eflist verulega.
Hins vegar horfir ekki eins vel
með gögn þeirra aðila sem ekki eru
skilaskyldir. Enginn veit hversu
mikið hefur glatast af bitastæðum
heimildum á undanförnum ára-
tugum frá félögum, fyrirtækjum,
stofnunum, samtökum eða ein-
staklingum sem starfað hafa utan
opinbera geirans. Eitthvað er þó til
af einkaskjölum á meginsöfnum
landsins, raunar stundum frá stór-
fyrirtækjum, og gögn fyrirtækja
sem orðið hafa gjaldþrota eru þar
einnig. 'En þau eru vafalaust mun
fleiri sem ekki hafa varðveist eða
eru enn geymd í húsakynnum
starfandi fyrirtækja eða félaga, oft
við býsna frumstæðar aðstæður.
Vitaskuld ber að fagna því þegar
aðilar á þessum vettvangi taka upp
á því sjálfir að skipuleggja aðgengi-
leg skjalasöfn og nægir að nefna
verkalýðshreyfinguna í því sam-
hengi. Iðulcga er þó erfitt að kom-
ast í heimildirnar scm eru til í
þessum geira því fyrirtæki, félög
og samtök hleypa ekki hverjum
sem er inn á gafl hjá sér. Um það
eru mörg dæmi. Og grátlegt er að
horfa upp á skjöl fara í glatkistuna
eða á flakk og geta nánast ekkert
gert við því. Tökum sem dæmi
stjórnmálaflokk sem settur er á
laggirnar, býður fram til alþingis,
kemur fáeinum mönnum að, býður
síðan fram í næstu kosningum og
kemur engum á þing, starfar í ein-
hvern tíma að því loknu en lognast
út af. Áður hefur kannski allt logað
í bullandi ágreiningi, sumir farið í
fússi, jafnvel með fundargerða-
bækur eða önnur gögn, og loks eru
það hinir síðustu sem standa
frammi fyrir skjalasafni flokksins,
fara jafnvel með sittlítið af hverju
heim, fleygja öðru og að lokum er
ógjörningur að henda reiður á því
hvar hlutirnir eru niðurkomnir.
Nýleg dæmi um svona lagað eru
þekkt og raunar virðist skjalasafn
Alþýðuflokksins hafa rýrnað við
klofninga fyrr á öldinni. Þá eru
cinnig þekkt dæmi um ritara eða
72 SAGNIR