Sagnir - 01.05.1991, Síða 88

Gunnar Karlsson
vang með nýjungar en önnur tíma-
rit. Mest af því sem þar birtist eru
námsritgcrðir í nreira eða minna
endurbættri gerð, og nánrsrit-
gerðum verður að ljúka áður cn
námskeiðinu lýkur. Síðan kalla að
nýjar ritgerðir í nýjum nám-
skeiðum og ekkert tóm verður til
að sitja árum saman yfir rann-
sóknum uns efnið er orðið gamal-
dags í fræðaheimi sem tekur örum
tískusveiflum.
Auðvitað leiða þessi vinnubrögð
ekki af sér nýstárlegt tímarit nema
háskólakennslan nái til nýstárlegra
viðfangsefna. Sagnir vcrða því að
hluta til mælikvarði á háskóla-
kennsluna. Ekki svo að skilja að
námskeið séu að því skapi betri og
árangursríkari sem þau geta af sér
fleiri greinar í Sagnir, því ekki
dugir að allir kennarar og öll nám-
skeið stökkvi á hverja nýjunga-
bylgju. En nýstárlegt tímarit
verður ekki til í háskóladeild þar
sem ekki er verið að fara í nýtt efni,
og valnámskeiðakerfið í sagnfræði
gefur þar ágætt tækifæri sem sagn-
fræðinemar hafa oft notað ágæt-
lega.
Þegar Sagnir voru á fimmta ári,
árið 1983, var ákveðið að gera þær
að glæsilegu, myndskreyttu al-
þýðutímariti sem gæti hlotið veru-
lega útbreiðslu. Síðan hefur útlits-
hönnunin sveiflast dálítið upp og
niður eins og gengur. Stundum
hafa myndir og fyrirsagnir allt að
því ýtt textanum til hliðar. í þeim
árgangi sem ég er að skrifa um hér
er farið fremur hóflega í sundur-
gerðina. Aðalfyrirsagnir eru allar
með sama letri og jafnstórar;
myndir þekja óvíða nema hálfar
síður. En í megindráttum hefur
svipur ritsins haldist óbreyttur
síðan 1984 og líklega finnst flestum
nú að þar hafi tekist vel til.
Þegar Sögnum var breytt í þetta
horf var örugglega lögð mikil rækt
við textann líka, enda gekk sérstakt
námskeið í sagnfræði veturinn
1983-84 að verulegu leyti út á að
skrifa blaðið og búa það til útgáfu.
Engu að síður hefur farið svo að
sjálft málið, framsetning textans —
og þar með mikilvægur hluti af
hugsuninni — hefur aldrei komist á
það fyrirmyndarstig sem útlitið
hefur náð. Ekki svo að skilja að
Sagnir séu illa skrifaðar; ég held að
þær séu ekki verri að því leyti en
Saga og Skírnir. En það nægir bara
ekki glæsilegu aiþýðutímariti, það
verður að gera betur.
Það er einmitt munurinn á
kröfunum sem verður að gera til
framsetningar í sérfræðiritum og
alþýðutímaritum. Ágæti og kostir
framsetningar eru að mestu leyti af
sama tagi. En sérfræðin eru ætluð
tiltölulega litlum hópi sem hefur
fyrirfram áhuga á efninu eða cr
knúinn til að lesa það vegna starfs
síns eða metnaðar; sumir fá jafnvel
laun fyrir. Alþýðurit þarf að vera
aðlaðandi og veita lesendum sínum
ánægju fyrir ómakið, því það er
eina umbun þeirra. Því er það að
höfundar Sagna verða að setja sér
að skrifa betur en höfundar Sögu
og Skírnis.
Sagnfræðingar eru vanir að
styðja mál sitt rökum og taka ekki
mark á öðru en því sem er hægt að
rökstyðja. Því verð ég að byrja á að
viðurkenna að munurinn á góðum
og miður góðum texta er að veru-
legu leyti smekksmunur; sjaldan er
hægt að sanna að einn tjáningar-
háttur sé betri en annar. í þessari
umsögn er ég einfaldlega að bera
smckk minn undir lesendur og
spyrja þá hvort þeir séu á sama
máli, nokkurn veginn eins og bók-
menntafræðingar tala um skáld-
skap. Og kannski eru það einmitt
smekksatriðin sem okkur finnst
mest gaman að tala um, til dæmis
um listir og fegurð, mat og
skemmtanir.
Það hefur orðið talsvert algengt í
alþýðlegri bókaútgáfu í grann-
löndum okkar á síðari árum að ytra
útlitið sé fært í tískubúning meðan
textinn er eftir á gömlu snjáðu bux-
unum. Árið 1988 byrjuðu stór-
fyrirtækin í danskri bókaútgáfu,
Gyldendal og Politiken, samcigin-
lega á nýrri Danmerkursögu. Þetta
eru afskaplega fallegar bækur með
litmyndum, breiðum spássíum,
fallegum pappír og fallegri prcntun.
En textinn á mörgum bindanna er
rétt eins og hver annar fræðimanna-
texti. Ég held að þetta misræmi
milli texta og ytra útlits sé það sem
bagar Sagnir mest. Þvi ætla ég að
verja öllu rúmi mínu sem ég á eftir
til að íjalla um það og stilla mig
alveg um að rökræða heimilda-
notkun eða ályktanir höfunda, líka
tæknileg ritstjórnaratriði svo sem
skiptingu milli lína. Ekki orð um
slíkt mcira.
Sumar greinarnar í Sögnum XI
líða fyrir það að efni sem nýtur sín
best sem einföld frásögn er klætt í
búning félagsvísinda. Dæmigerð
fyrir þetta er grein Guðfinnu M.
Hreiðarsdóttur um ofbeldi gegn
börnum á tímabili Landsyfirréttar,
1802-1919. Þctta cr afar vönduð
rannsókn og forvitnileg en stendur
engan veginn undir þeirri flokkun
ofbeldisverkanna sem höfundur
gerir (7). Hún hefur aðeins fundið
16 dómsmál og skiptir þeim í tvo
yfirflokka: líkamlegt ojbeldi, tíu mál,
og kynferðislegt ofbeldi, sex mál.
Hvorum flokki er svo skipt í fjóra
undirflokka, þannig að kynferðis-
ofbeldi skiptist í nauðganir, tvö mál,
nauðgunartilraun, eitt mál, kynferðis-
legt áreiti, tvö mál, annað, eitt mál.
Svona flokkun er varla hægt að
nota til neins. Hins vegar gefa cin-
stök mál sem Guðfinna rekur dýr-
mæta innsýn í þjóðlíf 19. aldar, og
nákvæmt, hlutlægt málfar dóma-
bókanna er ómetanlegur miðill um
viðkvæm efni (10):
Kom það í ljós við rannsóknina,
að líkið var mjög magurt, svo
rifbeinin mátti telja á 23 feta
færi, kinnfiskasogið og kvið-
holið innfallið.
Með köflum tekst Guðfinnu að láta
þessar heimildir sínar tala skýru og
áhrifamiklu máli, jafnvel líka þar
sem hún er að greina í sundur og
flokka. Hún gerir til dæmis bráðvel
grcin fyrir formlegu og óformlegu
félagslegu eftirliti með tilvitnunum
til heimilda (8). En í heildina hefði
efnið notið sín betur í frásagnar-
grein.
Frásagnargreinar skrifa aftur á
móti í þetta hefti tveir reyndir
sagnfræðingar, og það með
86 SAGNIR