Sagnir - 01.05.1991, Qupperneq 89

Enn er eftir textabyltingin
1 stedet indfores afgarelse ved udpegede nævninger, 15 mand
af herredet, hvoraf sigtede skal udskyde tre. Den afgorelse skal
stá fast, som de fleste sva;rger.
Det der er sket er, at paven og kirkemodet griber ind i den
lokaie, verdslige ret med kongen som hándlanger, for han kan
ikke unddrage sig de fælleskirkelige beslutninger. Den konge-
lige forordning er et skoleeksempel pá, at verdslig ret er under-
lagt kirkens ret. Eller med Anders Sunesens poetiske udtryk:
„Den menneskelige lov folger sin frues fjed som en lydig
tjenerinde eller terne." Forblandt debedste mænd, der rádgav
kongen, har Anders Sunesen været. Vi kender kun forord-
ningen for Skáne, deandre lande har fáet tilsvarende besked. I
Jydske Lov fra 1241 findes ingen regler om jernbyrd.
I stedet for direkte indgreb i den verdslige ret kunne paven
forbyde kirkens egne personerat udnytte retsmidler, som var i
strid med kirkeretten. 11218 fik Anders Sunesen og hans bisper
en opsang fra paven, som fra 1216 hed Honorius 3. Det hed
heri, at paven havde hort, at danske gejstlige, nár de blev
sagsogt og sigtet med troværdige vidner, frækt benægtede
sigtelsen ved ed med mededsmænd - hvilket var tilladt efter
verdslig ret.
Paven kalder det en pest i strid med al ret. Benægtelsesed
ma ikke anvendes for kirkens domstole. Dette forbud blev en
del af den fælles kirkeret, og det kom med tiden til at præge de
verdslige regler om bevis i dansk ret.
Anders Sunesen vendte hjem fra Estland i 1221 som en svg
mand. Paven tillod ham at opgive sit embede áret efter. Plaget
af gigt tilbragte han sine sidste ár pá sit gods Ivohus i det
ostlige Skáne. Meget havde han udrettet for kirken og riget:
Side af det eneste bevarede
middelalderlige hándskrift
af Anders Sunesens Hexaé-
meron. Det findes pá Det
kgl. Bibliotek og er en af-
skrift pá pergament fra
1200-tallets sidste halvdel.
Det kaldes Roskildehánd-
skriftet, fordi der pá forste
side, som ses her, med
store bogstaver stár „Liber
ecclesie Roskildensis",
Roskildekirkens bog. Her-
med stemmer det, at en
roskildepræst i 1589 skrev,
at digtet fandtes i dombib-
lioteket i Roskilde.
1 l
!V
« inlmnd Qifandir.vilU iMloir:
c iinHjmim •nmcf.nmiiii •I|»*.\iifi'‘oil
3 urtiin Tiumiu’.miiiíii iti1>W linjui.
plm<<«Ki rUuU..l,K Snf lujini- •
r i>^f. .iiwm aini »..f .
JS I Imui l«ia fjuMu U|..1 <r.
1j luivnnr.iinr.uii muifnl'.iia Jilimtus
S i>.i(j tuiuW.iyWmwf .ii'.l (uanl.
uit I. i i\u nig u.lliC jKu i'.jmg r,jni
* noi/iiculiqurjjuinldUim.- •)«
*v • i.ioifi|..wuc*r.irrj T>Qttil.i^n..K
4- uf nulU I|iirdina ^ii rulú..Al'l.,pll.l I
c tnf iiuv lnjimijijpiniiiii l.u.iii I**
i. uf tnTA.fitr ltui.{ii iuuiiiiLi niuroXi.
tí ml1* t. lun .lit«t Jitiu i Ijjl^uai .ttui i> t
1 ni.ni.raimnBm«lfjwj.r linmuí:
5 .ipti.unAi fíi irt. ...i„'.\.i..iiiir 'Ai'.p
~*5 •f.i.U
f-o. niWiibm:
r •nfer.llit^muui.iupráMfiliuu .-
*- i ulodiiM pmmr.^rliimn.n ám._l{nr.v;
S *ilm*m <*trt»)ij.n «|.»nnr u»n.f,-
1
Viða gœtir misræmis
milli ytra útlits og
texta í sagnfrœðirita-
útgáfu. Gyldendal
og Politikens Dan-
markshistorie er
glæsilegt verk í sjón,
en texti margra bind-
anna er rétt eins og
hver annar fræði-
mannatexti.
ágætum árangri. Eggert Þór Bern-
harðsson rekur unrræður urn
„Reykjavíkurstúlkuna" á fyrri
hluta 20. aldar, hugtak sem er eig-
inlega gleymt núna en hefur gegnt
umtalsverðu hlutverki í þjóðfélags-
umræðu þegar Islendingar voru að
semja sig að borgaralegum lifnað-
arháttum um leið og þeir reyndu að
varðveita eitthvað af þjóðlegum
sérkennum sínum. Guðjón Frið-
riksson rekur upplýsingar um
verslunarkonur í Reykjavík á
árunum 1880-1917 og birtir lista
með 107 konuin sem hafa fengist
við verslunarstörf á tímabilinu,
ýmist sem kaupmenn eða af-
greiðslumenn.
Einkennisbúningur rannsóknar-
greinarinnar samanstendur meðal
annars af inngangi og niðurstöð-
um, og vill hvort tveggja fara
heldur illa á alþýðlegum greinum.
Margir höfundanna vara sig á þessu
og byrja greinar sínar á líflegan
hátt. Ólöf Garðarsdóttir (42),
Steinunn V. Óskarsdóttir (50) og
Birgir Jónsson (68) byrja á tilvitn-
unum í heimildir sem leiða þau
fyrirhafnarlaust að mcginatriðum
greina sinna. Óskar Bjarnason og
Unnur Karlsdóttir innleiða grein
sína um Stóradóm á sögu sem
gefur góða hugmynd um áhrif og
mikilvægi Stóradóms. Kona þóttist
hafa fætt barn án þess að kenna
karlmanns en breytti framburði
sínum eftir að henni var hótað
fingurskrúfu. Þá kenndi hún mági
sínum barnið, en hann komst í
útlent skip (58-59). En stundum
verður einkennisbúningur rann-
sóknarinnar óþægilega við vöxt á
þessum stuttu greinum, fremur þó
í niðurlagsköflum en inngangsorð-
um. Guðfinna Hreiðarsdóttir
byrjar til dæmis niðurlagsorð sín á
fremur sjálfvirkan hátt (14):
Hér að framan hefur verið
athugað ofbeldi gagnvart
börnum fyrr á tímum með því
að rannsaka mál sem komu fyrir
Landsyfirrétt 1802-1919.
Vilji menn taka saman mál sitt í
niðurlagi greinar má gera það ólíkt
snyrtilegar með því að skrifa
knappt og umbúðalaust. Það sýna
Óskar og Unnur í greininni um
Stóradóm. Þau hafa valið þann
kost að taka efni hvers kafla saman
í enda hans, en skrifa samantektina
svo hnitmiðað að lesandi verður
bara þakklátur fyrir að fá hnykkt á
aðalatriðum þess sem hann var að
lesa, til dæmis (61):
í Stóradómi komu ekki fram
neinar nýjar hugmyndir um
hvað væri siðferðisglæpur,
þvert á móti var hugtakið
þrengt örlítið frá fyrri lögum.
Nýmælin voru hinsvegar [þau]
að refsingarnar voru hertar á
ýmsa lund og kynlíf fólks varð
tekjulind konungs en ekki
kirkju eins og áður.
Hins vegar er mér nær að halda að
þau gangi of langt þegar þau skrifa
líka sérstök Lokaorð í enda greinar-
innar og endurtaka þar þessar upp-
rifjanir sínar (66-67). Niðurlagsorð
og samantektir eru auðvitað ekki
slæm í sjálfum sér. En þar eins og
annars staðar verður hvert orð að
þjóna markmiði, og höfundur
verður að meta rétt hvað lesendur
þurfa nrikið af slíku.
Einhver vísasti vegurinn að því
að hvert orð þjóni markmiði er að
SAGNIR 87