Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 16

anum að þeir gengu í bardagasveitir nasista, Waffen
SS.90 Frægastur þeirra er án efa Björn Sv. Björnsson,
varaforseti F.I.Þ. og sonur Sveins Björnssonar fyrsta
forseta Islands. I skjalasafni Félags Islendinga í
Þýskalandi er að finna nokkur bréf sem Björn skrifaði
Birni Kristjánssyni meðan hann gegndi herþjónustu á
austurvígstöðvunum. Þar lýsir hann reynslu sinni af
vígstöðvunum og samræmast þær lýsingar ekki í
einu og öllu því sem hann lýsti síðar í æviminningum
sínum.91 Hann starfaði sem stríðsfréttaritari á víg-
stöðvunum þaðan sem hann sendi út margar frétta-
sendingar en alls er ósannað að hann hafi tekið bein-
an þátt í bardögum. Bréf hans til nafna síns Kristjáns-
sonar gefa þó til kynna að hann hafi staðið mun nær
átökunum en hann gefur til kynna í æviminningum
sínum, þar sem hann segist alltaf hafa komið að
átakasvæðum nokkru eftir að mestu bardögunum
lauk. Eftirfarandi málsgrein er dæmi um atvik þegar
Björn lenti sjálfur inni í miðjum bardaga:
Eg hefi nú verið með í nokkrum orustum, en
sérstaklega er mér minnisstæð orustan í gær.
Eg var með fremsta broddi fótgönguliðsins
(mótoríserað). Panzerarnir höfðu farið á und-
an okkur og mark dagsins var að ná ákveðinni
borg undan rússum. Svínin hleyptu Panzer-
unum í gegnum án þess að skjóta, en þegar
við komum, urðum við heldur óþægilega var-
ir við bolsana. Við vorum á leið gegnum stór-
eflis maís-akur, þegar allt í einu fara að dynja
skotin á okkur; við dreyfðum okkur eins og
elding í allar áttir og það byrjaði orusta við
ósýnilegan mótstöðumann. Mig langaði til að
tala inn í útvarpstækin, en það var ómögulegt
þarna í maísakrinum, þar sem
allt var á hreyfingu. Ég skal játa það, að það
var ekki beint þægileg situation, en það tókst
að lokum að „kemba" akurinn (og sólblóma-
akur sem var þar rétt hjá). Það var ömurleg
sjón að sjá Bolsana koma fram á veginn með
uppréttar hendurnar og gefast upp. Á meðal
þeirra voru tveir kommisarar. Orustan hélt
áfram yfir steppuna, stórskotaliðið, vélbyssur,
sprengjuvarparar o.s.frv. skutust á.92
Það er þó ljóst af bréfum hans að helsta verkefni hans
í Rússlandi var að flytja fréttir af bardögum en ekki
að berjast og lagði hann sig oft í mikla hættu við að
ná athyglisverðum upptökum á band.93 Björn gekk
síðar í liðsforingjaskóla SS í Bad Tölz og starfaði
einnig í Danmörku þar sem hann vann við útvarps-
mál og útgáfustarfsemi fyrir Waffen SS.94
Ekki er hægt að ljúka þessarri umfjöllun um sam-
skipti F.I.Þ. við nasista á þess að minnast á þau sam-
skipti sem félagið átti við sjálfan Adolf Hitler, eða að
minnsta kosti skrifstofu hans. Á fimmtugsafmæli
Hitlers, 20. apríl 1939 sendi Björn Kristjánsson hon-
um hamingjuóskir í nafni Félags Islendinga í Þýska-
landi. Þann 15. maí barst félaginu svar frá skrifstofu
Hitlers, með undirskrift foringjans, þar sem hann
þakkaði hjartanlega fyrir hlýjar afmælisóskir. Undir-
skriftin virðist þó vera annaðhvort prentuð eða
stimpluð, ekki handskrifuð. Þetta bréf hefur varð-
veist og er nú í einkaeign.95 Þessi vinsamlegu sam-
skipti við Hitler virðast þó hafa gleymst fljótt því að
í lok júní 1943 var Björn kallaður til yfirheyrslu hjá þýsku
leynilögreglunni, Gestapo. Þar var hann látinn gefa skýrslu um
félagið og starfsemi þess en leynilögreglunni hafði aldrei verið
tilkynnt um tilvist þess. Hann útvegaði Gestapo þýðingu á lög-
um félagsins og gaf þeim upp félagatölu þess og hvernig hún
dreifðist um borgir Þýskalands.96 Eftir þennan fund var félaginu
bannað að halda samkomur nema það tilkynnti stað þeirra og
stund til Gestapo, með tíu daga fyrirvara, annars var hótað að
leysa félagið upp.97
Félag Islendinga í Þýskalandi vildi þó eiga vinsamleg sam-
skipti við Þjóðverja, enda voru félagsmenn þess gestir þar í
landi. Það að nokkrir nasistar hafi verið innan þess ætti ekki að
koma á óvart. Þeir voru án efa nokkrir íslendingarnir sem fluttu
til Þýskalands vegna aðdáunar sinnar á þeim framförum sem
urðu í Þýskalandi samfara uppgangi nasismans og litu þeir
gjarnan framhjá dekkri hliðum hans. Hins vegar virðist nasismi
ekki hafa átt almennri velgengni að fagna innan félagsins. Þeg-
ar deilurnar um stjórnarfyrirkomulag félagsins stóðu sem hæst
skrifaði Magnús Z. Sigurðsson Birni Kristjánssyni bréf þar sem
hann taldi flesta félaga vilja koma félaginu á hreinan lýðræðis-
grundvöll, „að undanskildum þeim nasistum sem í félaginu
eru".98 Það sýnir að innan félagsins voru nokkrir yfirlýstir nas-
istar en meginþorri félagsmanna var hlynntur lýðræðislegri
skipan. Forsvarsmenn F.I.Þ. voru án efa flestir miklir þjóðernis-
sinnar eins og kemur fram í ótal bréfa þeirra, þó ekki sé þar með
sagt að þeir hafi verið nasistar. Þeir voru vissulega ánægðir með
í>rt Siibrft unfc Hfidiefiliijlrr Dorlin, den 15. Kai 1939.
FUr Ihr Godenken an ceinoa
50. Geburtatag und Ihre ClUckvUnsche danke
ich Ihnon heralich.
Uit Deutachea GruQ !
•5Á
An den
Verein dor Islönder in Deutschland,
z.Hd. dea Vorritzendon
Herrn Björn Kristjtnsson,
H a n b u r r.
Á fimmtugsafmæli Adolfs Hitlers 20. april 1939 sendi F.f.Þ. honum afmæliskveðju.
Tæpum mánuði síðar barst félaginu þetla þakkarbréffrá skrifstofu hans með „undirskrift
foringjans".
þá athygli sem margir Þjóðverjar sýndu landinu, menningu
þess og tungu, en stundum var erfitt að gera greinarmun á
áhuga á þjóðlegri menningu Islands og nasisma, eins og Jón
Leifs sagði eftir stríð. Munurinn á norrænum hugsunarhætti og
nasískum var oft óljós og gátu menn hafnað hinum síðarnefnda
þó þeir aðhylltust þann fyrri.99
14