Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 36

Magnús Jónsson
ER FÆDDUK ÁRIÐ 1941. HaNN STUNDAK BA
NÁM í SAGNFRÆÐI VIÐ HÁSKÓLA ÍSLANDS.
Sturlungar ryðja sér til rúms
Lesið í söguna
Undanfarnir áratugir hafa verið eitt mesta breyt-
ingarskeið í íslensku efnahagslífi og vilja sumir halda
því fram að tekist hafi verið á um fjöregg þjóðarinn-
ar. Byltingarkenndar framfarir í samskipta- og líf-
efnatækni hafa kollvarpað gömlum gildum. Sala rík-
isfyrirtækja og hlutafélagavæðing hefur ásamt nýrri
fiskveiðistefnu og breyttum fjarskiptalögum orsakað
gríðarlegar eignatilfærslur og mikla samþjöppun
auðs og valds. Áður lítt þekktir einstaklingar hafa
kunnað að notfæra sér aðstæður og haslað sér völl á
sviði íslensks fjármagns og valdabaráttu. Nöfn sem
oft bera á góma eru til dæmis Sjóvá-bræður, Bónus-
feðgar, Jón í Skífunni og Samherjamenn að ógleymdu
Hagkaupsveldinu. Það virðist sem sumir þeirra hafi
hagnast úm hundruð miljóna króna eða jafnvel
nokkra miljarða á aðeins tíu til tuttugu árum. Áhrif
þessa nýja valdasamruna og valdsmanna teygja sig
inn í helgustu vé íslensks fjármagnskerfis, átök um
fjöreggið eru óvægin og aðilar eru lagðir í einelti af
„gamla" valdakerfinu. Jafnframt grúfir skuggi hinna
stóru alþjóðlegu efnahagsbandalaga yfir svo erfitt er
að spá um framvindu mála. Því er fróðlegt að
skyggnast til baka í söguna og leita að samsvörun
þótt ólík sé. Sturlu saga er um margt áhugaverð í þá
veru því hún bregður oft upp glöggri mynd af mikl-
um átökum um völd, auð og félagslega stöðu.
Sturlu saga er hluti af Sturlungu, sem er sagna-
safn þar sem nokkrum sögum er blandað saman og
er samsteypan kennd við eina helstu höfðingjaættina,
Sturlunga. Sturlunga er meginheimild um síðasta
skeið íslenska þjóðveldisins, hnignun þess og upp-
lausn og greinir frá baráttu helstu höfðingjaætta,
hvernig valdasamruni goðorða kemst á skrið og
„héraðsríki" myndast en einnig hvernig alþjóðlegt
kirkjuvald og Noregskonungur seilast til aukinna
valda. Sturlunga spannar aðallega tímabilið frá 1117
til 1264 en Sturlu saga gerist að mestu á árunum 1148-
83 eða nokkru fyrir fjörbrot þjóðveldisins. Sturlu saga
Myndskreyting úr KróksfjarÖarbók sem er annað aðalhandrit Sturlungu, talin vera frá
miðri 14. öld.
er fyrst og fremst saga af baráttu um völd og auð en varpar
einnig ljósi á hversdagslegar athafnir og er þannig dýrmæt
heimild um stöðu kvenna, ásta- og barnsfaðernismál, erfðamál,
stöðu utangarðsfólks og annarra sem minna mega sín. Um leið
og gerð verður grein fyrir því hvemig valdalítill goði ryður sér
til rúms og leggur gmnn að nýrri valdaætt verður að einhverju
leyti bmgðið ljósi á hversdagslegri atburði og fléttað inn í meg-
intextann. Reynt verður að svara hverjir höfðu hönd í bagga
með ritun sögunnar og hvaða ástæður lágu þar að baki en jafn-
framt hvort bókmenntalegt frásagnarmynstur og bygging rýri
heimildargildi hennar.
Upphaf Sturlunga
Ættartölur skipa mikið rúm í íslenskum fornsögum. Þær em
oftast í byrjun frásagnar eða um leið og persónur em kynntar og
eins í lokin þegar niðja söguhetjanna er getið. Ættrakningin er
ekki viðauki við verkið heldur hluti af kjarna þess og myndar
þannig umgjörð um sjálfa atburðarrásina. Ættartölur í Sturl-
ungu koma gjarnan fram að formi til sem niðjatöl helstu ættfeðr-
anna, þeirra á meðal Þórðar Gilssonar, goðorðsmanns á Felli á
34