Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 45

Flateyjarannáll segir ennfremur að „þessir .iiij. leigdu allir
landit med skauttum ok skylldum vm .iij. ær af konginum."15
Einar Bjarnason segir í grein um Grundarbardaga að ljóst þyki
að þeir félagar hafi ákveðið að taka landið sameiginlega á leigu
með svipuðum hætti og Ivar hólmur gerði. Einnig telur hann að
samkomulag hafi verið milli þeirra um að hver réði sínum fjórð-
ungi lands, þaðan sem þeir voru sprottnir úr. Þannig hafi Andr-
és átt að ráða Sunnlendingafjórðungi, Árni Austfirðingafjórð-
ungi, Þorsteinn Norðlendingafjórðungi og Jón skráveifa Vest-
firðingafjórðungi.16 Þessu er ég ósammála og finnst líklegra að
Jón og Þorsteinn hafi leigt Vestfirðinga- og Norðlendingafjórð-
unga saman og að Andrés og Árni hafi sameiginlega leigt Aust-
firðinga- og Sunnlendingafjórðunga. Það þykir mér rökrétt
ályktun með tilliti til þess sem á eftir kemur sem og því hvernig
Flateyjarannáll segir frá þessum atburði: „Þat sama sumar
komu vt Arni Þordarson og Andres Gislason med hirdstiorn yfir
Austfirdinga fiordung ok Sunnlendinga fiordung. Enn Þor-
steinn Eyiolfsson fra Vrdum vm Nordlendinga fiordung ok
Vestfirdinga fiordung.17
Um ættir þeirra fjórmenninga er lítið vitað utan þess að Árni
hefur verið talinn sonur Þórðar Kolbeinssonar Þórðarsonar
kakala, og því mun hann hafa verið af ætt Sturlunga.18 Alls er
hins vegar óvíst um faðerni hinna þriggja, og raunar er hið eina
sem um þá er vitað að Þorsteinn Eyjólfsson átti börn sem
komust til metorða.19 Þó verður að telja líklegt að þeir hafi ver-
ið af „betri" ættum og átt nokkurt fé í handraðanum, því eins og
fram kom hér að framan var konungur í fjárkröggum og senni-
lega hafa þeir þurft að greiða leiguupphæðina fyrir landið fyrir-
fram.
Hvað sem um ætterni hirðstjóranna má þó segja er ljóst að
þeir hafa ætlað að græða fé á landsmönnum með hörðum skatt-
heimtuaðgerðum. Lögmannsannáll segir þannig frá því að
bróðir Eysteinn Ásgrímsson, munkur og skáld sem orti meðal
annars helgikvæðið Lilju,20 og Eyjólfur Brandsson kórsbróðir í
Niðarósi, en þeir voru umboðsmenn erkibiskups, hafi farið
ásamt hirðstjórunum „vm allt Island. aflande ok heimtande
peinga af lærdum sem leikum sem þeir kunnu at faa. atte vnd-
ir þessu at standa landzfolkit. ok þyngt med slikum afdrétte."21
Leigutími fjórmenninganna hefur svo að öllum líkindum
runnið út árið 1359. Því til staðfestingar má nefna að vorið 1359
hélt Jón skráveifa í yfirreið til innheimtu norður í Húnaþing22, en
sennilega hefur hann viljað ná sem mestum tekjum inn áður en
hann léti af embætti. „[Gjerdu Nordlendingar imoti Joni skraf-
eifu hirdstiora samblæstr ok villdu eigi yfir reid hans hafa ok
mættu honum at Þueræ i Vestrhopi nærri .ccc. manna. stauck
hann þa sudr vm land ok feck enga yfir reid vm Nordlendinga
fiordung."23 Sem fyrr segir kom Þorsteinn Eyjólfsson ári fyrr til
landsins en hinir hirðstjórarnir og hefur líklega innheimt skatta
af umdæmi þeirra Jóns á meðan. Jón hefur því ætlað að jafna
það upp með yfirreið sinni um Norðurland. Hann hefur líklega
ályktað sem svo að Þorsteinn hafi svikið hirðstjórasamning
þeirra og innheimt of mikla skatta sér til handa. Þorsteinn var í
mun betri aðstöðu til skattheimtu vegna uppruna síns og einnig
vegna þess að hann var fyrr á ferðinni en Jón. Norðlendingar
hafa hins vegar verið búnir að fá nóg af yfirgangi hirðstjóranna
og því brugðist við með þeim hætti sem varð.
En vandræðum Jóns var ekki lokið með þessu. Um sumar-
ið 1360 berjast menn hans og Árna Þórðarsonar á Alþingi og er
þá heldur farið að slettast upp á vinskap hirðstjóranna.24 Til
þess gætu legið nokkrar ástæður og má þar nefna að árinu áður
lét Árni höggva Markús nokkurn Marðarson á Lambeyjarþingi,
fyrir misþyrmingar á Ormi bónda á Krossi í Landeyjum.25 Ein-
hver gæti furðað sig á því að Árni hafi haft vald til slíks verks
en staðreyndin er sú að hirðstjórum var stundum falið að skipa
lögmenn eins og dæmin sanna árið 1343 og 1364.26 Vald hirð-
stjóranna var þannig stöðugt að aukast. Ymsir hafa orðið til að
tengja þetta mál við illdeilur Jóns og Árna og viljað
mynda einhver tengsl milli Jóns og Markúsar.27 Sam-
tímaheimildir nefna þessi mál þó ekki í neinu sam-
hengi við upphaf deilna hirðstjóranna. Einar Arnórs-
son bendir einnig á að Jón skráveifa hafi verið seinni
maður frú Halldóru Þorvaldsdóttur, móður Árna, og
setur fram þá tilgátu að deilur hafi risið milli þeirra
um erfðir eftir hana.28 Hvað sem því líður er ljóst að
ólga var meðal yfirstéttarinnar er nýr hirðstjóri kom
til landsins.
Utkoma Smiðs Andréssonar
Gottskálksannáll segir frá því að árið 1360 hafi Smið-
ur nokkur Andrésson komið út með hirðstjórn um
allt Island,29 og þá væntanlega til þriggja ára. Smiður
hefur einatt verið talinn norskur í sögubókum og
sennilega skyldur Bótólfi Andréssyni hirðstjóra sem
var nefndur hér að framan.30 Það fer saman við það
sem segir í Flateyjarannál árið 1391: „fanz líkami
Rafns Botolfs sonar logmannz ok færdr til Hola ok
grafinn hia Smid Andres syni frenda sinum."31
Mér þykir líklegt að Árni Þórðarson og Jón skrá-
veifa hafi báðir leitað eftir vinfengi og liðsinni hjá
nýja hirðstjóranum. Árni virðist hafa haft betur í
fyrstu og segir Flateyjarannáll m.a. frá að þeir Smið-
ur hafi fundist og bundið vináttu sína fastmælum
sama ár og Smiður kom utan.32 Sú vinátta varð þó
skammvinn.
Menn vegast á. Úr Ftateyjarbók.
43