Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 69

Heimildargildi þeirra hluta sem varðveittir eru á Kvik-
myndasafni Islands er mismunandi og ræðst fyrst og fremst af
þeim spurningum sem gestir safnsins spyrja sig varðandi efnið.
Sagnfræðingar sem unnið hafa að verkefnum á sviði kvik-
myndagerðar hafa sótt mikið til safnsins, sem og sagnfræðinem-
ar. Verkefnin hafa verið eigin kvikmyndagerð eða rannsóknar-
tengd vinna á vegum kvikmyndagerðarmanna, sjónvarps-
stöðva eða framleiðslufyrirtækja. Þessi vinna beinist fyrst og
fremst að því að finna áhugavert heimildarefni fyrir heimildar-
myndir og auglýsingar. Minna er aftur á móti um notkun sagn-
fræðinga eða sagnfræðinema á kvikmyndamiðlinum sem upp-
spretta sögulegra viðfangsefna og að lagst sé í heimildarýni á
myndefni líkt og gert er við textalegar heimildir. Möguleikarnir
eru hins vegar fyrir hendi og jafnóþrjótandi eins og aðrar frum-
heimildir.
Rannsóknir á vegum Kvikmyndasafns Islands hafa verið
fáar, en safnið hefur stutt við mörg rannsóknarverkefni sem
tengjast innlendri og erlendri kvikmyndasögu. Margir kannast
við pistla og greinar sem fyrsti safnstjóri Kvikmyndasafns Is-
lands, Erlendur Sveinsson, skrifaði í dagblöð um miðjan átt-
unda áratuginn og fjölluðu m.a. um fyrstu áratugi kvikmyndar-
innar hér á landi. Þeir eru hins vegar fáir sagnfræðingarnir sem
hafa lagt sig eftir því að skrifa um frumbýlingsár greinarinnar,
en til eru nokkrar undantekningar eins og sagnfræðirannsóknir
Eggerts Þórs Bernharðssonar og Skarphéðins Guðmundssonar.
Kvikmyndasafni íslands er nauðsynlegt að sem flestir sagn-
fræðingar grúski í kvikmyndasögu þjóðarinnar og birti niður-
stöður rannsókna sinna. Astæðan fyrir því er sú að án góðrar
þekkingar á því sem safnið varðveitir má ekki búast við því að
stofnun eins og Kvikmyndasafnið, menntamálayfirvöld eða al-
menningur geri sér góða grein fyrir gildi þess sem verið er að
varðveita. Það er einnig öllum nauðsyn að geta svarað þeirri
spumingu í hvaða tilgangi íslendingar era að varðveita kvik-
myndaarfinn. Þess ber einnig að geta að þó svo að kvikmynd-
irnar sjálfar séu bestu fulltrúar sinnar eigin tilveru, þá má ekki
draga úr gildi rannsókna til að vekja áhuga fræðimanna og al-
mennings á kvikmyndunum sjálfum. Kvikmyndasafn íslands
verður því að stuðla að eflingu rannsókna á kvikmyndum og
kvikmyndamenningu almennt til að rækja hlutverk sitt sem
best. Hægt er að nefna tvö dæmi um verkefni sem líta má á sem
skref í þá átt að sinna grunnrannsóknum á kvikmynda- og sjón-
varpsmenningu íslendinga; fyrra verkefnið er viðtalssería þar
sem ætlunin er að beita viðtalsforminu í að afla þekkingar á að-
skildum sviðum kvikmynda og sjónvarps í landinu. Fyrirhugað
er að gefa út tvær bækur á árinu er tengjast þessu verkefni, aðra
með viðtölum við kvikmyndahúsagesti um kvikmyndahúsa-
reynsluna og hina með viðtölum við starfsfólk allra sjónvarps-
stöðva á íslandi. í vinnslu er einnig bók með viðtölum við sýn-
ingarmenn kvikmyndahúsa, en það er deyjandi stétt á tímum
vaxandi tölvutækni. Seinna verkefnið er tengt Lofti Guðmunds-
syni ljósmyndara og kvikmyndagerðarmanni og er unnið að því
í samvinnu við Þjóðminjasafn íslands. Markmiðið með því
verkefni er að gera framlagi Lofts til ljós- og kvikmyndagerðar
góð skil, með ritun æviágrips, söguritunar um kvikmyndafram-
leiðslu hans og greiningu á kvikmyndum hans svo eitthvað sé
nefnt. í lok rannsóknarinnar verður síðan efnt til sýninga á öll-
um kvikmyndum Lofts. Töluverð vakning hefur orðið meðal
sagnfræðinga hér á landi um gildi kvikmyndamiðilsins til
kennslu og miðlunar á sögulegum efnum. Kemur það sjálfsagt
til af ýmsum ástæðum, bæði jákvæðum og neikvæðum. Nei-
kvæðu ástæðurnar eru t.a.m. þær að mörgum sagnfræðingum
finnst sem að kvikmyndagerðarmenn og þáttagerðarfólk í sjón-
varpi sýni ekki nægilega mikla færni í miðlun á viðurkenndri
þekkingu um fortíðina og fari oft á tíðum rangt með heimildir
og dragi hæpnar ályktanir í ljósi fræðanna. Þessar ástæður eru
vissulega einhverjum hvatning til þess að leggja fyrir sig miðl-
un sögulegrar þekkingar með kvikmynd, en að sama
skapi getur sú ákvörðun orðið viðkomandi fræði-
manni dragbítur á frama innan fræðanna. Enn sem
komið er hefur kvikmyndaformið ekki fengið sömu
stöðu og ritaðar rannsóknaniðurstöður við mat á
fræðilegu starfi, en með vaxandi skilningi fræði-
manna á eigin miðlunarstarfi (t.d. vegna endurmats
póst-módernískra kenninga á miðlunarstarfi fræði-
manna) má hins vegar gera ráð fyrir breytingum á
því sviði. Jákvæðu hliðarnar um gildi kvikmynda-
miðilsins má telja mikinn almennan áhuga á sagn-
fræðilegu efni á þessu miðlunarformi og stækkandi
markhóp fyrir sögulegt efni. Hér gegna sjónvarps-
stöðvarnar veigamiklu hlutverki við miðlun sögu-
legs efnis. Bíómyndir, bæði innlendar og erlendar,
eiga sér oftar en ekki kveikju í sögulegum atburðum
og eru til fjölmörg dæmi þess að slíkar myndir end-
urveki áhuga fólks á einstaklingum, tímabilum eða
sögulegum viðburðum. Einnig má segja að kvik-
myndaformið hljóti blessun flestra nemenda á öllum
skólastigum og kveiki oft neista hjá þeim allra dauf-
ustu, sem bækur og greinar hafa ekki gert. Það er
hins vegar nauðsynlegt að báðir aðilar, bæði nem-
endur og kennarar, hafi góðan skilning á því hvernig
sé hægt að nálgast annars vegar það sem við getum
kallað „sögulega rétta" kvikmynd og hins vegar
kvikmynd sem færð er í stílinn og skrikar út af viður-
kenndu spori sagnfræðinnar.
Af ofantöldu má sjá að starf sagnfræðinga, sagn-
fræðinema og Kvikmyndasafns íslands fer á fjöl-
mörgum sviðum saman. Það er hins vegar Ijóst að
þau tengsl þarf að efla til mikilla muna og þurfa allir
aðilar að leggja sitt af mörkum til að öflugt starf geti
átt sér stað. Eitt af því sem safnið mun leggja ríka
áherslu á á næstu árum er að veita almenningi og
fræðimönnum aðgang að alþjóðlegri kvikmynda-
sögu með því að bjóða uppá sýningar í kvikmynda-
húsi safnsins, Bæjarbíói. Þar er ætlunin að vera með
öflugt sýningarstarf á kvikmyndum sem að öllu
jöfnu rata ekki inní kvikmyndahúsin í landinu, sem
og safnkennslustarf á öllum skólastigum þ.á.m. há-
skólastigi fyrir bæði nemendur og kennara. Þessa
þætti hefur vantað í fræðilegt uppeldi og gefur tilefni
til þess, þegar starfið er komið á skrið, að bjóða uppá
margskonar uppákomur sem styrkt getur fræðilegt
starf og orðið kveikja að fræðilegri nýsköpun.
Safnið mun á næstu árum leggja sig fram um að
veita sagnfræðingum og nemendum við háskólana í
landinu sem besta þjónustu og aðstöðu til að sinna
fræðilegum rannsóknum, en fyrir bæði nemendur og
safnið er hér um spennandi vaxtabrodda að ræða
sem ber að efla. Að endingu er vert að minnast á að
kvikmynda- og sjónvarpstæknin stendur á ákveðn-
um tímamótum, en með stafrænni tækni hefur tækni-
legt umhverfi og aðstæður til framleiðslu breyst um-
talsvert. Kvikmyndamiðillinn er orðinn mun að-
gengilegri fyrir áhugamenn um kvikmyndagerð en
hann var lengi vel fram eftir 20. öld. Til þess að leita
svara við því hvaða áhrif þessi nýja tækni mun hafa
á samtímaframleiðslu heimilda- og bíómynda, svo
dæmi séu tekin, þarf að sinna grunnrannsóknum á
fortíð miðilsins af meiri krafti en verið hefur. Vonandi
heyra einhverjir lesendur þessa pistils háværar bjöll-
ur klingja og skunda til móts við starfið á Kvik-
myndasafni íslands.
67