Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 86

Þorgeir Ljósvetnitigagoði heillar áheyrendur með málflutningi sínum á Alþingi árið 1000.
Ara sé einhliða hafi hann eflaust verið „mjög ráðvandur höf-
undur og skilríkur, svo langt sem vitneskja hans og skilningur
náði. Hann segir stuttort frá og hallar víst á engan viljandi".
Þar sem aðrar frásagnir af kristnitökunni eru skráðar löngu síð-
ar setur Einar þær skör lægra en frásögn Ara og telur að meta
verði hverju sinni hvað taka beri trúanlegt og hvað séu missagn-
ir eða tilbúningur.38
I samræmi við það rökfasta og skynsamlega táknmið sem
Einar hefur valið sér gefur hann lítið fyrir veru Þorgeirs undir
feldinum og segir hana raunar alveg fráleita. Hann telur
ábyggilegt að eftir samtal Halls og Þorgeirs hafi góðir menn úr
báðum flokkum reynt að finna leið út úr ógöngunum, annað
hefði „nú á dögum verið talið stappa nærri fávitahætti. . . .
Sögnin um feldarhvíld og þögn Þorgeirs hefir myndast að því,
að mönnum hefir fundist það eitthvað hugðnæmara að gera
hann svo vitran og áhrifamikinn, að hann þyrfti ekki annað en
að liggja hljóður nógu lengi og hugsa málið, til þess að allir
vildu hlíta því, sem hann vildi hafa".3'’ Þar með hefur Einar af-
hjúpað goðsögnina um Þorgeir Ljósvetningagoða eftir rökgrein-
ingarleiðum 20. aldar án tillits til menningarlegs/merkingarlegs
mismunar Þjóðveldisaldar og eigin samtíðar.
I niðurlagi greinarinnar hefur Einar þjappað saman öllu sem
hann telur að hægt sé að vita með vissu eða góðum líkindum
um kristnitökuna árið 1000 og samkvæmt því er það bara þó
nokkuð. Hann notar eigin hyggjuvit og gildismat til að „afrugla
og leiðrétta" frásögnina, meðal annars vegna þess að ýmislegt í
henni samræmdist ekki heilbrigðri skynsemi, braut í bága við
lög og auk þess voru Ara óljósar reglur þær sem giltu um laga-
setningar.10
ok breiddi feld sinn á sik ok hvílði þann dag allan ok
nóttina eptir ok kvað ekki orð".33 Sigurður telur að
Þorgeir hafi legið undir feldinum, vakað, fastað og
hugleitt
til þess að hlýða á sagnaranda eigin vitundar,
-líkt og Egill, er hann vildi yrkja... Þessi hug-
leiðing Þorgeirs er tilraun til goðmögnunar....
[Er Þorgeir tók til máls á Lögbergi] kom hann
ekki aðeins fram fyrir þingheim með vel
hugsaða tölu, sem var svo Ijós og sannfærandi
um röksemdir, að hver maður gat skilið.
Maðurinn sjálfur hefur komið fram úr hug-
leiðingunni með máttuga ró í fasi og ljóma í
yfirbragði sem heillaði áheyrendur til þess að
hlýða máli hans og treysta úrlausninni31
Það má kannski segja að þessar útleggingar Sigurðar
Nordals um kristnitökuna séu í vissu samræmi við
söguskoðun hans, ef á annað borð er hægt að tala um
samræmi í þeim efnum.
„Rasjónalískari" kennimið
I grein Einars Arnórssonar (1941) sem kemur út á
svipuðum tíma og rit Sigurðar Nordals kveður við
allt annan tón. í upphafi gerir Einar ágæta grein fyr-
ir afstöðu sinni til fyrirliggjandi heimilda um efnið:
Atburðir þeir, sem hér verða raktir, hafa gerst
fyrir nær hálfri tíundu öld. Þeir hafa ekki ver-
ið skjalfestir samtímis, svo vitað sé. Engarforn-
minjar eru við þá tengdar, örnefni né kvæði,
sem fræðslu veiti, beint eða óbeint, um þá.
Einu heimildirnar um þá verða því annars-
konar frásagnir manna. . . . Sameigið öllum
þeim frásögnum er það, að þær eru skráðar löngu
eftir atburði. Skrásetjendur hafa hvorki verið sjón-
arvottar né heyrnar, og sagnir sínar hafa þeir ekki
heldur eftir nokkrum slíkum heimildarmanni,
heldur um milliliði, tvo eða fleiri. Má því búast
við margs konar skekkjum ífrásögn, misskilningi
á atvikum, hlutdrægni bæði viljandi og óviljandi
og beinum uppspuna.35
Hér er sett spurningamerki við sannleiksgildi frá-
sagnanna og því geti verið varasamt að byggja á
þeim staðreyndadóma. En Einar telur að þrátt fyrir
vissa annmarka sé íslendingabók besta heimildin um
kristnitökuna enda er hún „elst, Ari vill segja satt,
hann hefur haft bestu heimildir, sem völ var á, og
hann er laus við helgisagnir og klerkamælgi".36 Ein-
ar gerir ráð fyrir að helstu heimildarmenn Ara séu
Teitur Isleifsson og Hallur Þórarinsson og að munn-
legar frásagnir af atburðum hafi farið í gegnum þrjá
til fjóra liði. Það sé því viss hætta á að eitthvað hafi
skolast til og frásagnir veiti því ekki alveg rétta mynd
af atburðum, auk þess sem líklegir frumheimilda-
menn, þeir Gissur og Hjalti, séu hlutdrægir. Hann
kemur með ádrepu í garð íslenskra fræðimanna fyrir
gagnrýnisleysi í garð Ara og annarra sagnaritara og
segir: „gagnrýnislaust lof, eins og flestum fræði-
mönnum vorum hefur verið tíðast, hæfir hvorki hon-
um né öðrum".37 Einar segir sjálfur að þótt frásögn
[S]ögn Ara um lögsögumannskjör Síðu-Halls [er] á mis-
skilningi byggð og kaup hans við Þorgeir lögsögumann
rangsögð. Sögnin um legu Þorgeirs undir feldinum er
þjóðsaga. Ræðu hans á síðari lögbergsfundinum hefur
Ari samið; og það er misskilningur Ara, að heiðnir menn
og kristnir hafi fyrir fram játast undir lög þau, er Þorgeir
„segði upp". Það er loks misskilningur Ara, að hin nýju
lög hafi orðið til að lögbergi og fyrir „uppsögu" lögsögu-
manns.11
Það má segja að um vissa kúvendingu sé að ræða í söguskoðun
Einars ef mið er tekið af þeim höfundum sem áður var fjallað
um. Kristileg og rómantísk áhrif eru að stórum hluta horfin og
þjóðernishyggja ekki alveg eins áberandi. Aherslurnar eru þó
ennþá á einstaklingunum sem hreyfiafli sögunnar þótt þeir
þurfi að „víkja" fyrir því sem „líklegra" er að hafi gerst þegar
stefnir í „árekstur" milli þeirra og skynseminnar. Hér er farið að
örla á áherslubreytingu í þá átt að einstaklingurinn víki fyrir
84