Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 104

Brúðargangur frá árinu 1872.
bréf sem hún hafði meðferðis en í því geymdi hún
brennisteinsmolann. Góssið faldi Guðrún undir
steini í fjörunni fyrir neðan bæinn í Miðvík. A jóla-
dagskvöld fór Guðrún niður í fjöru og brenndi þá
muni sem hún stal. Hún sagðist hafa brennt skilding-
ana með og stóð fast á því þó rétturinn leggði vafa á
þann þátt framburðar hennar. Guðrún var ein að
verki."
Fátið sem kom á Guðrúnu þegar kötturinn birtist
í skemmunni varð henni að falli. Hún missti bréf sem
hún hafði með sér er hún rauk út úr smiðjunni. Bréf-
ið var í eigu Hallgríms sonar hennar og tilskrifað
honum og var aðal sönnunargagnið í málinu. Aðal-
björg litla á Neðri-Dálksstöðum fann þetta bréf þar
sem það lá í tröppu í skemmunni. Bréfið tók hún og
geymdi og fékk Jóhanni það laugardaginn eftir að
þjófnaðurinn var framinn. Jóhann sagði að bréfið
hefði ekki getað borist á sinn bæ með öðrum hætti en
þeim að þjófurinn hafi haft það í fórum sínum. Hall-
grímur Jónsson hafði reyndar lánað Jóhanni bók fyrr
um veturinn. Því vaknaði sú spurning hvort bréfið
hefði getað komið með bókinni. Jóhann sagði að svo
gæti ekki verið því hann hefði flett bókinni allri og
auk þess hefði hún ekki verið lesin í smiðjunni.12
Guðrún Eiríksdóttir bar því við að „ástrýða og
freistíng, og að nockrú leiti húngrið..." hefðu fengið
hana til að fremja þjófnaðinn.131 ljósi þess má spyrja
hvort Guðrún hafi verið haldin stelsýki. Alla vega
nefnir hún hungrið til síðast. Vel má vera að hungur
hafi ekki þótt mikil réttlæting þess að fremja glæpi.
Eflaust voru víðast harðindi og hungur á íslandi á
þessum tíma. Guðrún gat þess fyrst þegar hún bar
vitni að lítið hafi verið af mat í Miðvík sökum bjarg-
arskorts og rétt til einn pottur af mjólk sem ungbarn-
ið fékk.14
Þann 1. mars var kveðinn upp í héraði sá dómur
yfir Guðrúnu að hún skyldi erfiða í tukthúsi Kaup-
mannahafnar það sem hún ætti ólifað fyrir morð-
brennu og stuld.15
Landsyfirréttur
Við upphaf 19. aldar varð breyting á íslensku dómskerfi þegar
yfirréttur Alþingis og lögþingsrétturinn voru aflagðir. I stað
þeirra var stofnaður Landsyfirréttur. Það var fyrir áhrif upplýs-
ingarinnar að gerð var gangskör að því að bæta réttarfarið á ís-
landi. Tilkoma hinnar nýju réttarfarsskipunar varð breyting til
batnaðar. Afrýjunardómsstigunum var fækkað úr tveimur í eitt
og þetta greiddi fyrir meðferð mála og flýtti fyrir úrskurði.
Landsyfirrétturinn kom oftar saman en fyrri dómsstólar. Dóm-
urum gafst meiri tími til starfa og málflutningur varð vandaðri.
Fengnir voru til starfa fastir dómarar sem ekki sinntu öðrum
störfum.16
Önnur breyting varð í kjölfar stríðs Dana og Breta sem
braust út haustið 1807. Ófriðurinn setti allar samgöngur milli ís-
lands og Danmerkur úr skorðum. Því var sakamálayfirréttur
stofnaður vorið 1808. Hann átti að vera æðsti dómstóll í saka-
málum á meðan á ófriðnum stæði. Þessari breytingu réttarfars-
kerfisins fylgdu breytingar á hegningarlöggjöfinni og fram-
kvæmd refsinga. Vegna stríðsástandsins var ógjörningur að
standa fyrir flutningi fanga til Danmerkur. Sakamenn áttu því
að afplána dóm sinn á íslandi. Þetta skapaði verulegan vanda
því hegningarhúsið var lítið og engan veginn í stakk búið til að
leysa tukthús í Kaupmannahöfn af hólmi. Gripið var til þess
ráðs að milda hegningarlögin. Það var gert með konungsbréfi
25. júlí 1808.17 Tilgangurinn var að fækka í þeim hópi afbrota-
manna sem dæmdir voru til hegningarvistar. Ákveðið var að
beita líkamlegum refsingum í stað tukthúsvistar þegar um
minni háttar afbrot var að ræða.18
Mildun hegningarlaganna kom fyrst og fremst til vegna
þeirra samgönguerfiðleika sem fyrir hendi voru. Spyrja má
hvort rétt sé að tala um mildun hegningarlaganna þar sem þeim
var einkum breytt af hagkvæmnis ástæðum. Þetta má skoða út
frá þeirri spurningu hvort sé mannúðlegri refsing, hýðing eða
fangelsisvist. Auk þess mætti segja að ekki sé rétt að tala um
mildun einhvers nema raunverulegur vilji til þess sé fyrir hendi
en ekki um hentistefnu að ræða. Eins og Davíð Þór Björgvinsson
segir varð raunin sú að um margt voru refsiákvæðin sem upp
voru tekin mildari en þau lög sem áður var fylgt, þ.e. norsku
102