Sagnir - 01.06.2001, Qupperneq 127

„Forsíðan er vel hönnuð í falleg-
um sterkum rauðum lit og prýdd
haganlega gerðum bekkjum með
klippimyndum. Sama útliti er
haldið út í gegnum ritið, stíl-
hreinu og látlausu."
Fyrst þessara greina um menningarsögulegt efni er eftir Hlyn
Ómar Björnsson og fjallar hún um starfsemi Félags íslendinga í
Þýskalandi á tímum nasista. Segir höfundur skilmerkilega frá
hlutskipti þeirra sem urðu innlyksa í seinni heimsstyrjöldinni.
Hann beinir að vísu sjónum mest að daglegu bjástri og erjum
milli félagsmanna en fróðlegast fannst mér að lesa um afstöðu
íslendinganna til nasismans. Greinin hefði orðið enn fróðlegri ef
höfundur hefði skoðað hvaða augum menn á íslandi litu þennan
félagsskap.
Grein Guðrúnar Laufeyjar Guðmundsdóttur um tónlistararf
íslendinga á 16., 17. og 18. öld kemur skemmtilega á óvart og
opnar manni sýn inn á svið sem lítið hefur verið rannsakað. Hér
er á ferðinni vönduð rannsókn en höfundi er mikið í mun að
kippa fótunum undan þeirri viðteknu skoðun að tónlist hafi á
þessum tíma verið bæði lítil og „hörmuleg" á að hlusta. Rök
hennar sýnast mér sannfærandi, þar á meðal þau að tritonus- og
fimmundarsöngur sem sérkennandi var fyrir íslenskan söng hafi
hljómað óþægilega og jafnvel falskt í eyrum útlendinga sem
mótuðu mjög álit manna á íslenskri tónlist.
Viðar Pálsson sýnir traust efnistök og liðugan stíl í ritgerð
um lífsviðhorf og hugmyndir Björns Halldórssonar í Sauðlauks-
dal á ofanverðri 18. öld eins og þau birtast í ritunum Atli og
Arnbjörg. Höfundurinn varpar ljósi á umhverfi og baksvið
þessara hugmynda en viðfangsefnið getur þó vart talist nýmeti
því margt hefur áður verið um það skrifað.
Loks er skemmtileg grein Jósefs Gunnars Sigþórsonar um
„viðtökur kristnitökusögunnar“, sem er öðrum þræði rannsókn
á heimildum um kristnitökuna, en ekki síður á misjafnlega
langsóttum útleggingum fræðimanna á þessum stóratburði.
Jósef Gunnari lætur vel að kryfja hugmyndir og sögutúlkanir,
málfarið yfirleitt hnitmiðað en ég hnaut um þýðingu hugtaka
(s.s. „formgerðarleg afstaða", „menningarformgerð") og merk-
ingu sumra þeirra (,,staðreyndadómar“). í anda póst-
módernískrar sagnfræði er Jósef Gunnar upptekinn af afstæði
sögulegrar þekkingar, hve túlkun fræðimanna er háð huglægu
mati og hvernig atburðir öðlast ólíka merkingu í meðförum
sagnfræðinga. Niðurstaðan er ögrandi afstæðishyggja. Við
getum í besta falli talað um „meinta“ atburði kristnitökunnar
og merking þeirra byggist á breytilegu gildismati frá einum tíma
til annars.
Auk greinar Jósefs Gunnars eru þrjár aðrar greinar um mið-
aldasögu og skipar hún því stóran sess í Sögnum að þessu sinni.
Þessar þrjár greinar eiga það sammerkt að fjalla um völd og
valdsmenn. Tryggvi Már Ingvarsson fjallar um þjóðleiðir á
Vesturlandi á Sturlungaöld með útgangspunkt í þeirri kenningu
lærimeistara síns, Helga Þorlákssonar, að með aukinni valda-
samþjöppun hafi höfðingjar valið sér höfuðból í þjóðbraut. Vel
ígrunduð grein Magnúsar Jónssonar fjallar um valdasókn Sturl-
unga og Sigfús Ingi Sigfússon rýnir í samtímaheimildir (annála)
um Grundarbardaga 1362 og pólitískt baksvið hans. Þetta eru
frambærilegar ritgerðir og laglega gerðar. í raun er ein ritgerð í
viðbót í miðaldasögu, grein Adams Wagners, dansks
skiptmema, um sjálfsmynd Dana á ármiðöldum. Það
heyrir til tíðinda að birt sé ritgerð á erlendu máli í
Sögnum en Adam Wagner skrifar á móðurmáli sínu.
Hann tekur til skipulegrar athugunar spurninguna
um hvort til hafi verið dönsk þjóð og þjóðvitund á
miðöldum.
Aðeins tvær ritgerðir falla innan tímabilsins
1500-1800 en það eru fyrrnefndar greinar Guðrúnar
Laufeyjar Guðmundsdóttur og Viðars Pálssonar.
Fjórar ritgerðir tilheyra sögu síðustu tveggja alda,
þ.m.t. fyrrnefnd grein Hlyns Ómars Björnssonar. Atli
Viðar Thorstensen skrifar efnismikla grein um hafta-
stefnuna í kreppunni miklu á fjórða áratugnum og
stjórnmálaþátttöku Björns Ólafssonar á þeim tíma.
Hann átti m.a. sæti í innflutnings- og gjaldeyrisnefnd
sem hafði það óvinsæla verkefni með höndum að
útfæra og framkvæma haftastefnuna. Greinin er m.a.
merkileg fyrir það að Björn Ólafsson er í aðalhlut-
verki en um þennan dula en áhrifamikla mann í versl-
unararmi Sjálfstæðisflokksins hefur lítið sem ekkert
verið skrifað.
Margrét Gunnarsdóttir skrifar grein um ung-
barnaeldi á árunum 1890-1930. Hún fylgir þeirri
skýringahefð sem ráðandi hefur verið í fólksfjölda-
sögu að breyttir barnaeldishættir, einkum aukin
brjóstagjöf, hafi verið aðalorsök fyrir minni ung-
barnadauða á ofanverðri 19. öld. Einnig telur höf-
undur, eins og fleiri, að starf ljósmæðra hafi skipt
miklu máli. Margrét gefur góða yfirsýn yfir heimildir
um eldishætti og ræðir af næmi um gildi þeirra,
einkum lækna- og ljósmæðraskýrslna.
Sigfús Ólafsson kannar þjófnaðarmál í Suður-
Þingeyjarsýslu 1808 og meðferð þess fyrir dóm-
stólum. Þetta er fróðleg atvikskönnun sem bregður
birtu á ekki aðeins réttarfar heldur einnig lífskjör
fólks á þessum erfiðu árum. Það hefði ekki spillt rit-
gerðinni ef höfundur hefði sett þetta sakamál í stærra
samhengi, t.d. svarað þeirri spurningu sem hann
varpar sjálfur fram í lokin, hvort Suður-Þingeyingar
hafi verið þjófóttari en aðrir landsmenn um
þetta leyti.
Fyrir augað
Ég enda spjall mitt á því að nefna það sem ég tók
fyrst eftir þegar ég fékk ritið í hendur: Útlit og
hönnun. Sem gömlum ritstjórnarjálki velti ég því
fyrir mér hvers konar prentgripur Sagnir eru. Fljótt
sagt er afar fagmannalega að verki staðið við útgáfu
Sagna að þessu sinni hvað snertir ytri búnað, útlit,
umbrot, frágang og prentun. Eiga ritstjórarnir
Benedikt Eyþórsson, Sif Sigmarsdóttir og Karólína
Stefánsdóttir heiður að því. Forsíðan er vel hönnuð í
fallegum sterkum rauðum lit og prýdd haganlega
gerðum bekkjum með klippimyndum. Sama útliti er
haldið út í gegnum ritið, stílhreinu og látlausu. Þó er
sumt sem má betur fara. Letur er helst til smátt, sér-
staklega í myndatextum og tilvísanaskrám. Milli-
fyrirsagnir þyrftu að vera meira áberandi og færast
nær kaflanum sem þær eiga við. Gott jafnvægi er
hins vegar á milli mynda og texta og þeim er jafnan
haganlega fyrir komið. Það er tímafrekt starf að
finna myndir sem hæfa sagnfræðitexta og það hefur
víða tekist vel (sjá þó myndir á bls. 32, 34, 86 og
102). Ég óska aðstandendum til hamingju með ritið.
125