Stormur - 21.09.1942, Blaðsíða 3

STORMUR
3
m m #
Islensk annálabrof og Undur Islands
heitir nýútkomin bók. Er hún rituð af Gísla Oddssyni, sem
var biskup í Skálholti 1632—38. Skrifaði hann þessi rit til
þess ,,að fi*æða útlendinga um landfræði og náttúru ís-
lands“. Biskupinn skrifaði rit þessi á íslenzku, en dóm-
kirkjuprestur hans, séra Ketill Jörundsson, þýddi hana á
latínu. Er nú frumritið glatað en þýðingin til. Hefir nú
Jónas Rafnar læknir snarað henni á íslenzku, en Þorsteinn
M. Jónsson gefur bókina út. Og er bæði þýðing og frá-
.gangur bókarinnar í bezta lagi.
Gaman er að mörgu í ritum þessum, þótt allmikið kenni
þar hjátrúar og hindurvitna. Fara hér á eftir fáeinar
glepsur úr ritfum biskupsins, þeim til skemmtunar, sem eigi
hafa lesið bókina:
Árið 1308: Svo mikil vetrarharka skall yfir fsland með
kulda og snjóum og ofsastormum, að þeir, sem ætluðu að
sækja (árlegt) alþingi, urðu-um hásumar að járna hesta
sína eins og um vetrai*sólhvörf, og eigi leysti snjóa þessa
á því ári kringum bæi.
Ár 1593. . . . Einn landseti Sk^lholts kom sömuleiðis
heiman að frá sér með kú, sem drepist hafði af burði
vanskapnaðar. Þegar burðurinn var skorinn frá, sást að
hausarnir voru tveir og runnu saman í eitt í hvoftinum.
Neðri kjálkar líktust hundskjálkum. Fætur voru níu eða
tíu, augu fjögur, kroppur einn og rófa ein. Þykir lítið
koma til slíkra vanskapnaðarburða þar, vegna þess hve
tíðir þeir eru.
(Ætli Jörundi bónda hafi nokkurn tíma fæðst slíkur
Jcálfur?)
Ár 1606 . . . Aftur berst sú fregn, þann 16. október
.sama ár, að í koti nokkru nálægt Njarðvík sé þriggja eða
fjögra ára gamalt viðrini. Sömuleiðis er sagt, að á Flanka
stöðum sé fjögra eða fimm ára gamall drengur, sem hafi
getnaðarfæri, skegg og kviðarhár sem fullorðinn karl-
maður (haldið er að hann sé 'umskiptingur). Sömuleiðis
er sagt, að í hjáleigu hjá Hlíðarenda, sem heitir Nikulás-
nrhús, sé sex ára gömul stúlka umskiptingur; liggur hún
í vöggu, sem stendur undir hærra rúmi og geltir sem hund-
ur, í því skyni að fá nokkurt æti í hvert sinn, sem einhver
gengur um. Á Ey í Grímsnesi hefir umskiptingur nokkur
lifað í nálega 15 ár og hefir allan þann tíma aldrei risið
á fætur úr rúminu — hræðileg ókind, herfileg og ferleg;
stundur rekur hann upp hvínandi hljóð svo að viðstaddir
mega varla standast þau. Öðru hvoru hefir hann vaxið
mjög á lengdina og því lengri, sem hann hefir orðið, því
meira hefir hann grennst fram yfir hæfi ....
Ár 1610 . . . Sama ár, á laugardag fyrir fjórða sunnu-
dag í föstu, er bar upp á 17. marz, var mesta stilla með
blíðviðri og logni fram á hádegi, síðari hluta dagsins skall
á afskaplegur hörkukuldi, sem hélzt 18. o gl9. marz með
stormi og snjkomu, sem eigi aðeins þjarmaði útigangspen-
ingi grimmilega, heldur einnig mönnum. í Borgarfirði
urðu úti 10 menn og 500 fjár. — í Miðfirði urðu 4 menn
úti, og mjög marga aðra kól til skaða. Bændur þar í sveit
misstu á þeim'tíma 1500 fjár frá 24 bæjum. Aðrir skrifa
að 2000 fjár hafi farist í þessari einu sveit. Vegna þess
hve sjávarflóð voru óvenju mikil árið 1610, rak á fjörur
í Hornafirði eystra mikla mergð lifandi fiska; á Sævar-
hólafjöru eina 1400, annarsstaðar 1000. Ennfremur rak
ótrúlega jjjergð og óviðjafnanlega gnægð af loðnu (eða
smásíli) ; lá hún í bingjum og tók hesunum í hné eða
meira, þegar landsmenn komu á fjörurnar og tóku án
greinarmunar allt hvað þeir vildu eða gátu. Sömuleiðis
lágu á fjörunum þvílík gnótt og fjöldi sela, sumpart dauð-
ir, sumpart lifandi, að slíkt og þvílíkt hefir aldrei áður
sést, svo að í hlut Stafafells eins komu 400.
Ár 1631. Svo bar við á Norðurlandi, að konur tvær,
sem upp úr þrettándanum jusu hvor aðra illdeilum og heit-
uuðust, urðu einmitt bráðkvaddar. Drottinn miskunna
þú oss! — Sömuleiðis sama ár deyddi kona nokkur á
Norðurlandi sjálfa sig með hníf, og olli afturganga henn-
ar hræðilegri ógn og skelfingu. Haldið er að hún hafi
komizt á skip með sjómönnum úr Hrísey; gerði hún þeim
þungar búsifjar með mörgum og miklum djöfullegum á-
sóknum þangað til þeir neyddust til að leita sér hælis í
landi. Fór hún svo aftur með þeim í sína sveit, og fyrir
sameiginlega bæn í kirkjunni gerði hún ekkert illt af sér.
Ár 1632. Ein hin ólmasta á, sem rennur úr Þingvalla-
vatni, stærsta stöðuvatni á landinu, gjörþorrnaði á milli
hárra kletta.
Ár 1633. Bæ nokkurn á Vesturlandi kæfði svo í snjó,
að hann kom ekki upp aftur fyrr en sumarið eftir, og voru
þá allir heimamenn dauðir.
Ár 1634. Á Höfðaströnd nyrðra, veiddu sjómenn skötu
eina mikla; þegar hún var hlutuð niður, rak hún upp þau
eymdarvein — og það gerði jafnt hver hluti hennar —
að öllu saman var fleygt í sjóinn.
Ár 1635. Á Norðurlandi fæddi 76 ára gömul kona eðli-
legt fóstur. Sömuleiðis sama ár önnur 56 ára gömul kona
á Suðurlandi.
Auglýsing um kenslu og einkaskóla
Berklavarnalögin mæla þannig fyrir samkv. 9. gr. þeirra:
„Enginn, sem hefir smitandi berklaveiki, má fást við
kennslu i skólum, heimiliskennslu né einkakennslu.
Engan nemanda með smitandi berklaveiki má taka í
skóla, til kennslu á heimili éða til einkakennslu.
Engan nemanda má taka til kennslu á heimili, þar sem
sjúklingur með smitandi berklaveiki dvelur“.
Allir þeir, sem stunda ætla kennslu á komandi hausti
og vetri eru því beðnir um að senda tilskilin vottorð fyrir
sig og nemendur sína á skrifstofu mína, hið allra fyrsta,
og mega þau ekki vera eldri en mánaðargömul.
Þá er ennfremur svo fyrir mælt í ofangreindum lögum:
„Enginn má halda einkaskóla, nema hann hafi til þess
skriflegt leyfi lögreglustjóra og skal það leyfi eigi veitt,
nema héraðslæknir telji húsnæði og aðbúnað fullnægja
heilbrigðiskröfum, enda liggi fyrir tilskilin heilbrigðis-
vottorð um að hvorki kennari eða aðrir á heimilinu né
neinn nemendanna séu haldnir smitandi berklaveiki“.
Þeir hafa í hyggju að halda einkaskóla, eru því á-
minntir um að send# umsóknir sínar til lögreglustjórans
í Reykjavík hið allra fyrsta, ásamt tilskildum vottorðum.
Það skal tekið fram, að þetta gildir einnig um þá
einkaskóla, smáa sem stóra, er áður hafa starfað í bænum.
Umsóknir um slíka einkaskóla utan lögsagnarum-
dæmis Reykjavíkur, en iinan takmarka læknishéraðsins,
5má senda á skrifstofu mína.
Héraðslæknirinn í Reykjavík 11. sept. 1942.
Magnús Pétursson.