Stormur - 08.07.1943, Blaðsíða 1

STORMUR
* Ritstjóri: Magnús Mag’nússon
XIX. árgangur. Reykjavík, 8. júlí 1943. 11. löiublað.
Hvað sagði Jón Porláksson?
Annar kafli ritsins nefnist: Breytingar á peningagildi
og hagsveiflur.
Þar segir höfundurinn m. a.: „Verðbreytingar peninga
Minst gætir þeirra í viðskiftum, þar sem hönd selur hendi.
Sá sem útvegar sér kaupgetu með sölu afurða eða annarra
fjármuna og vill nota kaupgetu sína þegar í stað til greiðslu
verkakaups eða til kaupa á öðrum fjármunum, getur látið
sér á sama standa um breytingar peningagildisins að því er
tekur til þessara viðskifta, því að peningarnir hafa enga
viðdvöl hjá honum. Ef hann veit að peningagildi fer lækk-
andi, (vöruverð hækkandi) þá er honum það hvöt til að nota
kaupgetuna þegar í stað, þar sem hann getur búist við að
fá minna fyrir peningana seinna. Lækkandi peningagildi
örfar vidskiftahraðann. Viti hann aftur á móti, að pen-
ingagildi muni fara hækkandi, þá frestar hann innkaupum
sínum, ef hann getur, í von um að fá meira fyrir pening-
ana seinna. Hækkandi peningagildi dregur úr viðskifta-
hraðanum.' Sá, sem vill kaupa þegar í stað fyrir peninga
sína, af því að hann er hræddur um að gildi þeirra minnki,
kaupir máske miður nauðsynlega hluti, ef hann vanhagar
ekki um nauðsynjar, fremur en að geyma peninga sína, og
þá frestar hið hækkandi peningagildi til eyðslusemi. en sá,,
sem er að geyma peninga í von um að þeir hækki í verði,
lætur máske fyrirfarast að kaupa óþarfa í von um að fá
meira fyrir peningana seinna og hvetur þá hið hækkandi
peningagildi til sparnaðarins. En svo getur líka verið, að sá,
sem ekki vill geyma peningana vegna þess, að hann býst
við að þeir lækki í verði, kaupi arðberandi hlut, sem hann
annars hefði látið ókeyptaK, og aftur hin að sá, sem vonast
eftir hækkun á peningagildinu, láti fyrirfarast að færa út
. /
fjármunaeign sína af því að hann telur sér vísan gróða af
því að geyma peningana. Verðlækkun peninganna hvetur
þá til áræðna og aukningar framleiðslutækja, en hækkun
peningagildisins dregur úr þessu. Allt þetta er nú byggt á
því, að þeim manni, sem í hlut á, sé það ljóst, að peninga-
gildið sé að lækka eða hækka, og það að svo miklum mun, að
hann láti þessa vitneskju ráða nokkru um gerðir sínar.
Venjulega verður mönnum það ekki ljóst fyr en eftir á,
ef verðgildi peninga breytist, en þrátt fyrir það veldur breyt-
ingin mjíg miklu um árangur hinnar efnalegu starfsemi.
Til þess að gera þetta ljóst, er hagkvæmast að flokka menu
í þrjá flokka, sem ég kalla athafnamenn, þjónustumenn og
innstæðumenn.
Athafnamennirnir eru þeir, sem eiga framleiðslutækin í
lafidinu, bændur, útgerðarmenn, kaupmenn (iðnmeistarar,
iðjuhöldar). Þeir hafa eignar- og umráðarétt yfir atvinnu-
tækjunum (jörðum, búfé, skipum, vörubirgðum og hvers-
konar húsum og mannvirkjum til vatvinnurekstrar). Þeir
nota lánsfé til atvinnurekstrarins að því leyti, sem sjálfseign
þeirra nægir ekki.
Þjónustumennirnir eru verkamenn allskonar, starfsmenn
og embættismenn, sem vinna í þjónustu athafnamanna, hvort
er einstaldinga eða félaga, þar á meðal ríkis- og sveitarfélaga,
en reka ekki efnahagsstarfsemi fyrir eigin reikning.
Innstæðumenn eru allir þeir, sem eiga innstæður í bönk-
um og sparisjóðum eða fé á vöxtum annars, eða fjármuni,
sem þeir leigja öðrum fyrir peningaleigu. Það er auðvitað, að
sami maður getur einatt verið þjónustumaður og innstæðu-
maður, hitt er miklu sjaldgæfara, að eiginlegir athafnamenn
séu jafnframt innstæðumenn.
Fyrsta afleiðingin af verðfalli peninga (eða hækkandi
vöruverði) er sá, að athafnamennirnir bera meira úr býtum
að peningatali en þeir hefðu gert, ef verðlagið hefði haldist
óbreytt. Þetta stafar af því, að tilkostnaður fer á undan af-
rakstri, og því lengri tími, sem líður á milli, því meira ber
á þessu. Eóndi, sem kaupir nauðsynjar sínar og ræður sér
kaupafólk í vorkauptíð, hagnast á því, ef vöruverð almennt,
og þá einnig á búsafurðum hans, hækkar frá vorkauptíð til
haustkauptíðar. LJtgerðarmaðurinn hagnast á því, ef vöru-
verð, og þar með fiskyerð, hækkar frá vertíðarbyrjun og til
sumars eða hausts, þegar aflinn er vei'kaður og söluhæfur.
Nokkuð af þessum hagnaði er tekinn frá þjónustumönnun-
um kaup þeirra hefur verið miðað við undanfarandi verð-
lag, en þegar þeir fá það útborgað, eru peningarnir fallnir
eða verðlagið hækkað, þ. e. þeir verða að sætta sig við að fá
minna af fjármunum fyrir kaup sitt, heldur en þeir hefðu
fengið með óbreyttu verðlagi. Nokkuð af hagnaðinum er
tekið frá innstæðumönnum, einkum þeim, sem fá leigur sínar
greiddar eftir á, því að vegna verðhækkunarinnar fá þeir
nú minna af fjármunum fyrir leigur sínar en þeir ella hefðu
fengið. N^kkuð af hagnaðinum gengur í sjálft sig, af því að
þeir fjármunir, sem athafnamaðurinn þarf til framfærslu
og til viðhalds eigna sinna, hafa líka hækkað i verði.
Næsta afleiðingin er nú sú, að þjónustumenn og þeir,
sem lifa af litlum innistæðum, neyðast margir hverjir til að
spara við sig. Þar sem stóriðja er almenn í atvinnurekstri,
og athafnamennirnir því fáir móts við hina, minkar eyðsla
þjóðarinnar í heild við þetta, sparsemin eða eignaaukningin
vex. Þessa gætir minna þar sem einyrkjabúskapur er rnikill
til lands eða sjávar. Jafnframt verður nú lánsfé auðfengið,
því að athafnamennirnir geta greitt — og greiða margir
hverjir — meira en venjulegar afborganir af skuldum sín-
um. Hinsvegar þykir girnilegt að auka eldri fyrirtæki og
rúðast í ný, þar sem eigendur bera mikið úr býtum á sama
tíma, sem allir aðrir kvarta um dýrtíð. Eftirspurnin eftir
lánsfé vex því fullkomlega í hlutfalli við getu lánsstofnana