Nýtt Helgafell - 01.10.1956, Blaðsíða 28

122
NÝTT HELGAFELL
ingarfræðinni er sú, að með henni er hægt
að benda mönnum á einstakar orðmyndir,
sem hafa gengizt í munni. Dæmi um þetta
eru orð eins og kýr, læknir, förumst, mig
langar, ég hlakka til. Myndir þessara orða
eru aðrar í talmáli en í ritmáli, og nemendur
verða að læra „réttu" myndimar. En þetta
eru undantekningar og réttlæta á engan
hátt þann geysimikla tíma, sem varið er til
kennslu í beygingarfræði. Mönnum hefur oft
komið til hugar, að kennarar séu svo illa að
sér, að þeir neyðist til að eyða miklum tíma
til þess arna, svo að þeir losnuðu við að
glíma við örðugri viðfangsefni.
Hljóðsagan.
ITm annan þátt málfræðikennslunnar,
hljóðsöguna, er svipað ástatt. Hún er kennd
alltof mikið. Talið er nauðsynlegt, að menn
verði að læra töluvert hrafl í germanskri
hljóðsögu til að geta stafsett íslenzku. Og
þess má geta til gamans, að einn fræði-
maður vísar til indógermanskra hljóðbreyt-
inga til að skýra fyrir mönnum, hvemig eigi
að rita orðin beiskur og breyskur. Okkur
kemur það harla lítið við, hver form skyld
orð höfðu í gotnesku og sanskrít, vandamál
móðurmáisíns em margþætt og flest þeirra
nærtækari en saga einstakra hljóða þess um
árþúsunda bil. Ef stafsetning okkar er svo
fjarstæð, að nemendur verði að leggja á sig
svo fánýtan lærdóm til að geta numið hana,
þá á hún engan rétt á sér. Skólamir hafa
þarfara hlutverki að gegna en grauta óvís-
indalega í málfræði með nemendum, sem
hafa engin tök á að skilja þessa fræðigrein
að nokkru ráði. En er það nauðsynlegt að
kenna nemendum um hljóðvörp, klofningu,
styttingu og lengingu til að þeir geti stafsett
eftir núverandi réttritun? Að þessu mun ég
víkja nánar síðar, en ætla að benda á hve
kjánaleg þessi aðferð er. Til að útskýra fyrir
nemendum, hvers vegna rita beri orðið firði
eins og gert er, verður að kenna þeim eftir-
farandi reglur: í rót orðsins á frumgermönsk-
um tíma var e, sem sætti a-klofningu í eign-
arfalli og varð fjarðar, en u-klofningu í nefni-
falli og þolfalli: fjörður, fjörð; og þar sem
orðið heyrir u-stofnum til varð það fyrir i-
hljóðvarpi í þágufalli (firði).
Setningafræði.
Setningafræðin tekur geysimikinn tíma,
enda er hún talin sáluhjálparatriði til stú-
dentsprófs. Einn kennari í íslenzku lét sjöttu-
bekkjarnemendur greina alla Völuspá eftir
kennisetningum þessarar fræðigreinar, og
má af því marka, hve mikilvæg hún er,
þegar eitt af stórverkum íslenzkra bók-
mennta er látið sæta slíkri meðferð. Hvers
vegna er setningafræði kennd í skólum? Er
það gert til að þjálfa menn á svipaðan hátt
og þeir þjálfast við ráðning krossgátna? Eða
er það flótti kennara frá þarfari viðfangsefn-
um, svo sem kennslu orðaforðans? Einhver
sagði mér, að hún væri kennd til að nem-
endur ættu betra með að átta sig á þeirri
kjánalegu greinamerkjasetningu, sem nú
tíðkast. Setningafræði er ein þeirra náms-
greina í íslenzkum skólum, sem rembzt er
við að troða í nemendur, án þess að nokkur
hirði um að skilja tilgang hennar. Hún er
orðin hefð og á sinn þátt í að gera skóla-
námið leiðinlegra og tilgangslausara en ella.
Stafsetningarkennsla.
Islenzk nútímastafsetning er einhver hin
erfiðasta sem um getur í Evrópu, og stafar
það af því hve framburður timgunnar hefur
breytzt mikið síðan byrjað var að rita hana
á 13. öld og fáar umbætur hafa átt sér stað
í stafsetningu síðan. Við búum raunar að 13.
aldar stafsetningu að miklu leyti, og þó er
stafsetning okkar að sumu leyti fyrndari en
stafsetning á handritum frá 13. öld.
Hér skal ekki fjallað um stafsetninguna
sjálfa, heldur þann tíma, sem varið er til
hennar í skólum. Stafsetningin er torlærð,
enda læra hana fáir til fullrar hlítar; það
væri flestum ofraun að muna öll orð í mál-
inu, sem rita ber með y, svo að augljóst dæmi
sé nefnt. — Eins og ég drap á áður, verða
skólanemendur að grauta mikið í hljóðsögu
til að vita, hvemig rita skal einstök orð. En