Nýtt Helgafell - 01.10.1956, Blaðsíða 31

MÓÐURMÁLSKENNSLA
125
Ein spurningin er um stuðlasetningu, tvær
eru minnisatriði, og ein er sú, að nem-
endur eru beðnir að skýra hvað Matthías
eigi við með orðunum meginþráður og meg-
inband í kveðju sinni til Vestur-lslendinga.
„Hvaða (ekki hverja!) þræði á skáldið við?"
er spurt. Þeir sem lögðu þessa fáráðlegu
spurningu fyrir sextán ára unglinga hafa
efalaust aldrei lesið neitt eftir Matthías,
annars hefðu þeir varla spurt. Hitt mun
sönnu nær, að kennarar hafi logið einhverri
„skýringu" að nemendum og ætlazt til að
fá sömu svörin. Nemendur eiga einskis úr-
kosta. Þeir verða að hlíta þeim afarkostum,
sem kennarar og fræðslustjórn setja þeim.
Kennsla orðaforða.
I upphafi þessarar greinar komst ég svo
að orði, að höfuðhlutverk móðurmálskennsl-
unnar ætti að vera fólgið í því að kenna
mönnum að hugsa. Önnur atriði í sambandi
við hana skipti minna máli, þótt islenzku-
kennarar hafi tekið aðra afstöðu. Nú mun
einhver skynsamur lesandi vilja spyrja,
hverjar tillögur ég hafi til úrbóta, og skal
ég reyna að gera grein fyrir skoðunum
mínum.
Eins og að framan getur stakk ég upp á
því, að nemendur yrðu látnir lesa miklu
meira, einkum eftir að þeir eru komnir í
menntaskóla. Með því móti myndu þeir
kynnast mikum orðaforða, en kennsla hans
er einna mikilvægust af öllum þáttum móð-
urmálskennslunnar. Ef íslenzk dagblöð væru
betur slcrifuð, mætti láta nemendur lesa þau
eð staðaldri og venja þá við að gera sér
fulla grein fyrir merkingum allra orða, sem
þar koma fyrir. Mál dagblaða hefur þann
meginkost- með sér,- að -það - er nútímalegt,
og blöðin- fjalla um votndamál, sém efst eru'
a baugi á hverjum tíma. Þótt æskilegt væri,
að blöðin okkar væru betur skrifuð, þá fer
fjarri því að mál þeirra sé jafnillt og oft er
af látið. Blaðamenn eiga erfiðari aðstöðu en
margir aðrir til að vanda mál sitt, enda er
mer ekki grunlaust um að menn rugli mál-
villum við prentvillur og stafsetningaglöp.
Og margir blaðamenn munu beinlínis gjalda
skólagöngu sinnar. Móðurmálskennslan í
íslenzkum skólum er sannarlega ekki vel til
þess fallin að búa menn undir blaða-
mennsku.
Kennsla íslenzks orðaforða er miklum
vandkvæðum bundin. Við eigum engar góð-
ar orðabækur yfir íslenzku handa skóla-
nemendum. Nemandi, sem rekst á nýtt orð,
verður að leita þýðinga á orðinu hjá Blöndal,
og skilji hann ekki dönsku þýðinguna verður
hann að slá upp í dansk-íslenzkri orðabók,
sem að öllum líkindum gefur sama orðið og
hann glímdi við í upphafi. Annað atriði er
þó miklu örðugra viðfangs; íslenzkur orða-
forði er mjög á reiki, einkum í vísindum og
heimspeki. Nú kynnast nemendur mörgum
hugtökum fyrst á erlendu máli, ensku eða
dönsku. Þeir eiga oft erfitt með að skilja ná-
kvæmlega merkingar orðanna, því að sumir
orðabókahöfimdar nota önnur orð en aðrir,
og auk þess eru orðabókaþýðingar sjaldnast
sniðnar við hæfi lítt þroskaðra nemenda. Og
þegar þeir fara að lesa bækur íslenzkra höf-
unda, rekast þeir á allt önnur orð yfir sömu
hugtök. Ég skal nefna tvö dæmi. Þeir Jón
Ófeigsson og Sigurður Örn Bogason þýða
erlenda orðið abstract með „afdreginn" og
„einangraður", en Sigurður Guðmundsson
kallar það „alrænn". Concrete þýða þeir með
„hlutstæður", en skólameistari með nýyrðinu
„hlutrænn". Nú segi ég þetta ekki til að
lasta ágæta menn. Þeir Jón og Sigurður
Örn hafa unnið hið þarfasta verk með orða-
bókum sínum, og Sigurður skólameistari var
einhver merkasti menntafrömuður Islendinga
á þessari öld. Og nýyrðasmíð hans var
mikið átak í íslenzkri hugsun, eins og bezt
verður- ráðið af ágætri ritgm-ð Bjarna Vil-
hjálmssónar • í afmælisriti til Sigurðar Nor-
dals. Til þess að auðvelda kennslu orðaforð-
ans verður að samræma hann og semja
orðabækur yfir móðurmálið með íslenzkum
þýðingum.
Kennsla og málhreinsun.
Einn þáttur móðurmálskennslu í skólum