Nýtt Helgafell - 01.10.1956, Blaðsíða 41
BÓKMENNTIR
135
Bersögul menningargagnrýni
Kristján Albertsson: I grócmdanum,
Helgafell 1955.
Rithöfundurinn Kristján Albertsson á sér
marga aðdáendur og að sama skapi ýmsa
andstæðinga. Enginn, sem les ritgerðir hans,
þarf að fara í grafgötur um ástæðuna. Hann
hefir aldrei verið myrkur í máli um skoð-
cmir sínar, aldrei slegið úr og í. Hann
er einhver bersöglasti ádeiluhöfundur í ís-
lenzkri blaðamennsku síðustu áratugina og
tvimælalaust hinn drengilegasti. Persónuleg
áreitni fyrirfinnst ekki í greinum hans, en
hann ber í brjósti logandi andstyggð á ósóm-
anum, hvar sem hann finnst. Og honum eru
allir hlutir, sem Island varða, tilfinningamál;
hann reiðist því, sem miður fer, og gleðst
öllum mönnum meir af sóma lands síns.
Ég og mínir jafnaldrar kunna að vera
Kristjáni Albertssyni ósammála um ýmis-
legt, en enginn efast um einlægni hans.
Hann hefir ævinlega haft kapp og þor til
að standa við skoðanir sínar. En þessi mikli
kappsmaður er um leið allra manna sann-
gjarnastur. Sú kergja, sem alltof oft einkenn-
ir íslenzkar blaðadeilur, er honum fjarlæg,
en hann á annan eiginleika, sem er sjald-
gæfari á Islandi, skaphita, temperament,
sem gefur stíl hans hinn skemmtilega hraða
og fjör. Greinar Kristjáns eru eins og mæltar
af munni fram; hann kann þá list að láta
raddbrigði heyrast í skrifuðu máli. Hann er
roikill ræðumaður.
Kristján Albertsson nýtur þess fremur en
geldur að hafa verið búsettur erlendis und-
ctnfarin 20-30 ár. Hann hefur haft meiri bóka-
kost og lesið meira en flestir aðrir Islending-
or, komið í fleiri leikhús, kynnzt menningu
margra þjóða af langdvölum með þeim.
Málfar hans ber aldrei keim útivistar, en
gagnrýni hans er e. t. v. stundum full-hót-
fyndin; þó gætir þess meir, að hann ýkir
viljandi til að brýna landa sína eins og
Shaw gerði eða H. L. Mencken (sbr. hina
frægu grein: Eigum við að þola skríl á Is-
lcmdi?).
Meginhluti bókarinnar er menningargagn-
rýni af ýmsu tagi. Ennfremur eru hér að
sjálfsögðu greinar um bókmenntir og rithöf-
unda innlenda og erlenda (Bjarna Thorar-
ensen, Stephcm G. Stephansson, Guðmund
Kamban, Halldór Kiljan Laxness, Maxim
Gorki, Gabriele d'Annunzio, svo að nokkrir
séu nefndir). Sumar þessar greinar eru að
makleikum nafntogaðar frá fornu fari eins
og ritdómurinn um Vefarann mikla frá Kas-
mír, sem birtist í Vöku, og ritdómur um Atóm-
stöðina ásamt bréfaskiftum Kristjáns og
Halldórs eftir á. Greinarnar um Guðmund
Kamban eru mjög merkar, þó að ekki væri
nema vegna persónulegs fróðleiks, sem þar
er að finna um Guðmund.
Kristján Albertsson og Guðmundur Kamb-
an eru báðir fulltrúar rithöfundakynslóðar,
sem leit — og lítur — djarfari augum á hlut-
verk íslenzkra bókmennta og alþjóðlegt gildi
þeirra heldur en almennt gerist. Eftir því eru
dómar Kristjáns um íslenzka höfunda frá-
bærlega örlátir og afbrýðilausir. Vera má
hins vegar, að hann mikli stundum fyrir
sér kosti íslenzkra skálda; það kann jafn-
vel að vera sjálfsbjargamauðsyn hans í
langri útivist. Að minnsta kosti er þeim, sem
lengi búa fjarri ættlandi sínu, hætt við dálitl-
um öfgum á aðrahvora hönd, en ólíkur mun-
urinn að gera sér títt um kostina ellegar
gallana.
Auk þess er hér greinaflokkur frá ýmsum
tímum um leiklist. Sést nú, ef menn vissu
það ekki áður, að Kristján er mjög vandlát-
ur og fjölmenntaður leikdómari. Er okkur
mikil eftirsjá einmitt nú, þegar íslenzk leik-
list færist meira í fang en hún veldur í bili,
að njóta ekki oftar leiklistargagnrýni hans.
1 gróandcmum er löng bók, 342 bls., hér-
umbil allt endurprentaðar greinar og ræður.
Margir sakna þess, að Kristján skrifar samt
ekki oftar í íslenzk blöð og tímarit. Hitt væri
sanngjamara að þakka honum það for-
dæmi, sem hann hefir gefið öðrum höfund-
um, ef vel er að gáð: að skrifa aldrei hang-
andi hendi, og ekki um önnur mál en þau,
sem liggja þeim ríkt á hjarta. K. K.