Nýtt Helgafell - 01.10.1956, Blaðsíða 47

RAGNAR JÓNSSON, hrlm.:
Listagagnrýni eða meiðyrði
Kafli úr ræðu fluttri fyrir Hæstarétti
Snemma á þessu án var dómur felklur yfir ntstjór-
um Helgafeils, Ragnari Jónssyni og Tómasi Guð-
mundssyni, vegna ummæla um Guðlaug Rósinkranz,
þjóðleikhússtjóra, í nafnlausri grein, cr birtist í októ-
berhefti Helgafells árið 1953,
Hæstiréttur dærndi ummæli þau, er þjóðleikhús-
stjon höfðaðt málið.út af, ómerk, og voru ritstjórarnir
dæmdir til að greiða sekt, auk málskostnaðar. Enn-
fremur var þeini gcrt að birta niðurstöður ilómsins
1 Helgafeili. Þetta gat ekki orðið, þar cð tímaritið
var hætt að koma út, er dómurinn féll, en ritstjórn
Nýs Heigafells hcfur hins vegar talið sér málið
nægilega skylt ttl að ástæða væn tii að birta dónts-
niðurstöðuna í ritinu. Jafnframt er mál þctta þannig
vaxið, að vert cr að fara um það nokkrum orðum.
Að sjálfsögðu skal engin tilraun gerð til þess að
vcfengja réttmæti þess dóms, er hæstiréttur hefur
fellt. Ekki skulu heldur á nokkurn ltátt réttmætt þau
ummæli, sem rnálið reis af. Hcfði þar vafalaust mátt
betur í hóf stilla. Ritstjórum Helgafells virtist hins
vegar mál þetta mikilvægt sent prófmál á það, livort
gagnrýni á menningarstarfsenn mætti skoða sem
metðyrði samkvæmt núgildandt lögunt. 7 il þess að
fá úr þessu skorið var málinu skotið tii hæstaréttar,
og var úrskurður hans sá, eins og að framan segir, að
öll ummælin voru ómerk gerð. Svo virðist með öðrum
orðurn, að unnt sé samkvæmt gildandi lögum að fá
gagnrýni á bókmenntir, leiklist og önnur menningar-
störf dænida ómerka sem meiðyrði, ef ltispurslaust er
sagður kosmr og löstur á verkum manna. Sé þetta
rett skilið, er meiðyrðalöggjöfin stórlega gölluð, svo
að jafnvel mætti nota liana til að hindra heilbrigða
ingi, heldur aðeins danssýningu. Atriðin
voru 17, öll mjög stutt, og ægði öllu saman,
gleísum úr klassískum ballettum, þjóðdöns-
um og léttari dönsum, sem nálguðust það
að vera akrobatik. Leiktjöld voru engin, bún-
mgar voru kauðalegir, og undirleikur var
aðeins á fiðlu og píano. Dansfólkið var að
visu mjög snjallt, en þessai sýningar hljóta
að hafa verið því til angurs, það naut sín
gagnrýni, sem aldrei verður svo rckin, að margan
svíði ekki undan. Einn tilgangur hennar cr beinlínis
sá að hlú að hinu góða og snjalla, en að rífa illgresið
upp með rótum livar sem það finnst.
Til þess að kynna lesendum Nýs Heigafells þessi
sjónarmið nánar, fer hér eftir kafli úr ræðu, er Ragn-
ar Jónsson hæstaréttarlögmaður flutti fyrir hæstarétti
um málið:
Mér virðist, að ckki vcrði hjá því komizt er mál
þetta er metið, að gera sér nokkra grein fyrir því,
hvað listgagnrýni sé, og hver sé tilgangur hennar og
hlutverk á sviði fagurra lista.
Hið fyrsta rit, sem prentað er um fagurfræði á ís-
lenzku, er rit Bcnedikts Gröndals Sveinbjarnarsonar:
Nokkrar greinar um skáldskap, Kaupmannahöfn
1853. — I þessu riti segir Gröndal:
„Það er nokkur munur á aðfinningum eða dómum
(Kritik) um skáldskap, og urn vísindaleg efni. Vís-
indamennirnir styðjast við áþreifanlegan sannleikann;
þeir fara eftir reynslunni, og eru því svo að segja
„practisk-objcctivc"; en skáldadómendurnir liafa yfir
itöfuð ekki annað að styðjast við en smekk sinn og
tilfinningu; þess vegna er allt öðm máli að gegna um
þá en vísindamennina. Mest furðar ntig á, þegar
menn eru að tala um og fara eptir, hvað „kritikin"
segir, eins og kritikin sé allsherjardómur, scm sé
viss og mcð öllu órækur.“
Listdómar eru byggðir á smekk og tilfinningu —
hafa yfir höfuð ekki annað að styðjast við. — Þessi
skoðun, sem Gröndal setur hér fram fyrir einni öld,
er í góðu gildi innan fagurfræðirinar þann dag í dag.
ekki á nokkurn hátt. Áhorfendum flestum
held ég hafi leiðst, og að því er Þjóðleik-
húsinu viðkemur, þá hafði það allt annað
en sóma af þessum sýningum. Næst þegar
Þjóðleikhúsið auglýsir „ballett", þá ætti það
að sjá sóma sinn í því, að hafa það raun-
verulegan ballett.
Þorsteinn Hannesson