Nýtt Helgafell - 01.05.1958, Blaðsíða 29

BJÖRN T H . BJÖRNSSON:
A rústum Kaupmannahafnar
#,Stat Læser; læs; og græd, see hver en Tödel tegnet
Du seer udi mit Skildt den ganske Stad staar blegnet
Ved ildens store magt, som icke tusind aar
Kand vinde op igen, som skeede ved det saar . . ."
Það var húsið á horni Vestervold og Litla
Klemensstrætis sem síðar bar þennan minnis-
stein, og hér staldraði margur vikurnar eftir
eldsvoðann mikla, á úthallandi októbermán-
uði 1728.
Gamlir menn tóku hattinn varlega ofan af
snjáðu parukkinu, aðrir og yngri rifu upp
stein og þeyttu með blótsyrðum inn í rústimar;
einstaka kona brá á sig krossmarki.
Það var uppi á heylofti, á bak við það
óhamingjunnar hús sem hér stóð, að eldur-
inn átti upptök sín. Brennivínsbruggarinn,
sem hér bjó, var að steypa kerti þetta kvöld,
en barn hans bar ljós upp á loftið, sem var
fullt með hey, að leita að einhverju glingri
sínu. Þegar bamsgráturinn heyrðist var hey-
loftið alelda. Þetta var milli klukkan 7 og 8
miðvikudaginn 20. október.
Á efri hluta minnissteinsins var höggvin
ímynd borgarinnar, það gamla Kristjánsslot,
höfn og skip, grunnmeitlað eins og fyrirburð-
ur: — den ganske Stad staar blegnet ved
ildens store magt. — Á miðhluta steinsins
var iðnmark bruggarans, suðuflaskan, ker-
ið og drómedarinn; neðst áletrunin.
Steinskáldinu er vorkunn, þótt hann telji
Þúsund ár ónóg til að bæta þar um. Allur
miðhluti Kaupmannahafnar var í rúst, sam-
felld svört og óhrjáleg rúst: frá Vesturporti
og austur fyrir Gottersgötu, frá Norðurporti
og niður að Brimarhólmskanal, að frátekn-
um götunum fyrir ofan Kóngsins Nýjatorg.
1450 hús lágu í ösku, rúm tuttugu þúsund
manna stóðu uppi húsvilltir, margir með fátt
annað en sængurföt sín að veraldareign.
Sumir höfðu flúið borgina, til ættingja úti á
landi, sumir höfðu grafið sig í jarðhrauka
utan við portin, aðrir reyndu að hreiðra um
sig í rústunum, þar sem var eftirskilið eitt-
hvert skjól. Um níu þúsund manna komust
undir þak í þeim hluta borgarinnar sem
ennþá stóð. Og leigan margra var vonar-
peningur efra heims, ef ekki þessa. Verð á
lífsnauðsynjum hljóp upp úr öllu valdi;
Amákursbændur seldu brauð sín fyrir tífalt
gjald.
Hvaðan átti að koma sá kjarkur sem
reisti á þessari brunarúst að nýju, hvað-
an fé? Og handan við sat erkifjandinn brynj-
aður upp í hvirfil og þótti Sundið aldrei
mjórra en þá Danmörk var í sárum.
Enda þótt Ráðstofan sé bnmnin og grunn-
múrarnir einir standi upp úr sóthaugunum,
er samt margt um manninn á Gamlatorgi.
Fólk þyrpist þangað af gömlum vana, og af
þeim sama vana eru þar lesnar upp fororðn-
ingar borgarráðsins og negld upp plaköt.
Lánardrottnar koma þangað til að fá stað-
fest skuldabréf og skuldarar til að telja harm
sinn og missu fyrir feðrum bæjarins. Yzt í
þyrpingunni eru gyðingarnir, Abrahamar og
Salómonar. Þeir hópa sig, í annarlegum
klæðum, pata mikinn og tala sitt ókennilega
tungumál. Það er nístingskalt þessa daga.
Himininn er lágur og blakkur, og öðru hverju
slítur úr honum hret. Ofar á torginu, við
Vatnskúnstina, sem leikur gulleplum á fæð-