Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 32

PÉTUR BENEDIKTSSCN:
Tíminn flettir spilunum tvisvar
Þœttir úr sögu kjördœmamálsins
i843—i847:
Enginn á kjörskrá í
Vestmannaeyjum
þess er spurt, við hvaða stjórnarskip-
■*—1 un íslendingar búi í dag, sýnist svarið
liggja nokkuð beint við: lýðræði og þing-
ræði.
í hugum manna hér á landi eru þessi
tvö hugtök svo nátengd, að menn geta vart
hugsað sér annað án hins. Þó þarf ekki
langa umhugsun til þess að gera sér ljóst,
að vel getur verið til þingræði án lýðræðis,
og þurfum við Íslendingar þar ekki lengra
að líta en í eigin barm, og hugsa til stjórn-
skipunar íslenzka þjóðveldisins í fornöld.
Um lýðræði án þingræðis megum við
minnast þess frá sögu grísku borgríkjanna,
að allir frjálsir menn áttu atkvæðisrétt um
almenn mál á borgarafundum, og enn eim-
ir eftir af hinu sama í ýmsum löndum, þar
sem heimta má þjóðaratkvæði um viss mál-
efni.
Margar lærðar bækur hafa verið skráð-
ar um þessi efni, og er ekki ætlunin að
bæta við þær bókmenntir. Hér nægir að
geta þess, að nú á tímum er vart unnt að
hugsa sér lýðræði öðruvísi en í nánum
tengslum við þingræði. Almenningur verð-
ur að fela fámennum hópi manna umboð
til að halda um stjórnartaumana. Annars
er það öruggt, að allt lendir í glundroða
og ringulreið, — og gengur nógu erfiðlega
að komast hjá því ástandi samt.
Grundvallarhugsjón lýðræðisins er sú,
að allir menn séu fæddir með jöfnum rétti,
séu jafnir fyrir lögunum og hafi jafnan
rétt til þess að leita hamingjunnar.
Þótt menn játi þessu í orði, vill þéim
ganga misjafnlega að breyta eftir því.
Bezti mælikvarðinn á það, hve langt eitt-
hvert land er komið á braut lýðræðisins,
er nú á tímum einmitt aðferðin við val
þeirra umboðsmanna, sem málum eiga að
ráða, — fyrirkomulag kosninganna. En
markið er jafn og almennur kosningar-
réttur.
Almennur er kosningarrétturinn orðinn,
þegar allir þegnar þjóðfélagsins, sem náð
hafa nægum þroska til þess að ráða sér
sjálfir hafa atkvæðisrétt. í þessu sambandi
skiptir það varla máli, þótt nokkur hópur
manna missi þessi réttindi við það, að þeim
er að nokkru eða öllu leyti útskúfað úr
mannlegu félagi vegna afbrota gegn heild-
inni. Þó höfum við fyrir okkur dæmin um
það, að valdhafarnir hafa misnotað þessa
sjálfsögðu undantekningu til þess að níðast
á andstæðingunum og sjálfum sér til póli-
tísks framdráttar.
Atkvæðisrétturinn getur og með mörgu
móti orðið ójafn. Allir kannast við stétta-
þingin úr mannkynssögunni. Forréttinda-
í þáttum þessum eru margar tilvitnanir
í rit frá ýmsum tímum. Stafsetning, og þó
einkum kommusetning, er víða færð nokk-
uð í það horf, sem nú tíðkast. Þar sem
leturbreytingar eru í frumtexta er hér
gleiðletrað, en feitletranir hefir höfund-
ur þáttanna ákveðið.
L_______________________________________