Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 36

30
HELGAFELL
mótvægi gegn því að hverfa frá hugmynd-
inni um tvöfaldar kosningar.
Ekki var þó öllum þessi afturhaldssemi
að skapi. „Ég er nú snart fimmtugur mað-
ur“, sagði Jón Jónsson frá Munkaþverá,
þingmaður Suður-Þingeyinga, ,,og ég finn
það og veit, að ég eins og fleiri á þeim
eður hærra aldri, er alla reiðu töluvert á
eftir tímanum, bæði 1 tilliti til frjálslyndis
og menntunar, og get ég þó fundið til þess,
hvernin það muni falla 29 ára gamla sýslu-
manninum, 29 ára gamla prestinum, 29
ára gamla skólapiltinum, 29 ára gamla
hreppstjóranum, 29 ára gamla bóndanum,
og má ske mörgum fleirum, að sjá sextuga
eða sjötuga gamalmennið reisa til kjör-
fundar í þessu aðalþjóðarmáli, en mega
sjálfir sitja heima“. (Alþt. 1849, bls. 587).
Afturhaldsstefnan sigraði um þetta at-
riði, og var það enn merkilegra fyrir þá
sök, að til kjörgengi var aldurinn lækk-
aður úr 30 1 25 ár.
'~Pala þingmanna var enn eitt atriði, sem
mjög var rætt um. Jón Sigurðsson,
þingmaður ísfirðinga, var framsögumaður
þeirrar nefndar, sem fjallaði um alþingis-
kosningamálið á þingi 1847, og átti hann
drýgstan þátt í nefndarálitinu. Þar segir
m. a.:
,,Um tölu þingmanna hafa flestir ósk-
að að hún yrði aukin töluvert; hafa sum-
ir stungið upp á, að þingmenn yrði 42
auk hinna konungkjörnu: sumir, að þeir
yrði 26 auk hinna síðarnefndu, og svo
. þar í milli. Því verður ekki neitað, að
fulltrúatalan kemur mjög ójafnt niður,
eftir því sem nú er skipt í sýslunum, þar
eð sum kosningar-umdæmi með 4—5
þúsund innbúa kjósa jafnt við þau, sem
liafa 1 þúsund og þaðan af minna. Það
er víst, að kosningárnar verða fríari og
meiri líkindi til, að þinginu jykist meira
afl af menntuðum mönnum, ef hin stærri
kjördæmin fengi að kjósa 2 alþingis-
menn. Þingið yrði einnig því tignar-
legra, sem það væri fjölskipaðra, og öll
ástæða er til að æskja að það verði ekki
fámennara en þesskonar þing annars-
staðar“. (Alþt. 1847, bls. 744).
Meiri hluti nefndarinnar lagði til, að
þjóðkjörnum þingmönnum væri fjölgað í
34, þannig, að 14 fjölmennustu sýslurnar
kysi 2 þingmenn hver, — að sjálfsögðu
óhlutbundinni kosningu, um annað var
ekki að ræða á þeim árum. Konungsfull-
trúi varaði við kostnaðinum við þessa f jölg-
un; benti á, að þingfulltrúatalan væri þeg-
ar mjög há á Islandi, miðað við það, sem
væri í öðrum löndum.
Taki menn nú eftir svari Jóns Sigurðs-
sonar:
,,Það er án efa víst, að þingmanna-tal-
an, sem nú er, er meiri að tiltölu en
annarsstaðar, eftir fólksfjölda, en það er
annað atriði, sem hér ríður meira á að
hafa fyrir augum, og það er jöfnuður-
inn í landinu sjálfu. Þessum jöfnuði eru
menn einnig að leitast við að koma á
annarstaðar, þar sem annaðhvort stétt-
unum er gefinn misjafn réttur, svo að
aðallinn til að m. hefir miklu fleiri full-
trúa að tiltölu, eða réttinum er skipt
misjafnt milli héraða eða staða, svo að
lítil þorp með fáum innhúum hafa eftir
gömlum vana jafnan rétt til að kjósa
fulltrúa eins og stórir staðir. Á líkan
hátt þarf að komast jöfnuður á milli
héraðanna hjá oss; því það er undarlegt,
að Vestmannaeyjar með 300 innbúa,
Reykjavík með 8 eða 9 hundruðum,
Strandasýsla með 1000, Norðurþingeyj-
arsýsla, o. fl., skuli kjósa jafnt einn full-
trúa, eins og Árnessýsla með 5000, og
margar aðrar hinar fjölbyggðustu sýsl-
ur“. (Alþt. 1847, bls. 758).
Páll Melsteð kammerráð, sem var kon-
ungkjörinn þingmaður, og Jón Jónsson
(„Assessor Johnsen", dómari í landsyfir-
réttinum, sem næsta ár varð bæjarfógeti
í Álaborg), þingmaður Árnesinga, tóku um
margt í streng með konungsfulltrúa. Bend-
ir kammerráðið á þá hættu, að „þegar
fram líða stundir, munu hér á þinginu
ekki margir þingmenn sitja þegjandi, held-
ur munu flestir af þeim lialda jafnvel lang-