Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 48

42
HELGAFELL
hefir ávallt síðan aukizt og eflzt á
alþingum, og haldið fram stöðugt hin-
um sömu atriðum, um að auka og bæta
rétt alþingis og vald, svo það geti öðlazt.
fullt löggjafarvald með konungi í öllum
innlendum málum. Er það nú áunnið:
að kosningarréttur er nú ekki lengur
bundinn við fasteign, og að kjörgengi er
frjáls; þinghald er 1 heyranda hljóði síð-
an 1849, en tala þingmanna er ekki fjölg-
uð nema um einn, með því að nú verður
Skaftafells sýslu skipt í tvö kjördæmi
og annar þingmaður getur bæzt við fyr-
ir Vestmannaeyjar, því nú verður kosið
í því kjördæmi, sem ekki varð áður.
Þetta atriði hefir þó ekki farizt fyrir
vegna mótstöðu stjórnarinnar, heldur
vegna mótstöðu alþingismanna sjálfra,
af því svo lítur út, sem sumir þeirra
meti meira kostnaðarauka þann, sem
mundi leiða af, ef fjölgað væri þing-
mönnum, heldur en það afl og kraft,
sem það mundi veita þinginu, ef þing-
menn væri fleíri, svo þarmeð mundi
ávinnast miklu fljótar ýmislegt af því,
sem oss ríður mjög á að fá sem fyrst, en
ekki hefir fengizt hingaðtil. . . .“
Nú hefir verið skýrt frá því, hvernig ís-
lenzku kosningalögin urðu til. Þau
voru fjarri því að fullnægja þeirri hugsjón
lýðræðisins, sem getið var hér að framan.
Kosningarrétturinn var hvorki jafn né al-
mennur, og þó höfum við séð, að það var
einmitt sú hugsjón, sem sveif fyrir aug-
um hinna beztu og vitrustu sona landsins,
meðan þeir ræddu málin vonglaðir fyrir
þjóðfundinn.
Kosningarrétturinn var ekki jafn. Menn
sættu sig við að fylgja lögsagnarumdæm-
unum að meginreglu, þrátt fyrir það, að
öllum var ljóst, að þetta var hinn mesti
ójöfnuður. Menn voru hinsvegar, sem oft
vill verða, ekki á eitt sáttir um úrlausn
málsins, og þegar hefir verið greint frá
meginorsök þess, að rétt þótti að slíðra
sverðin um þetta deiluatriði í bili. En fleira
kom til, sumt röksemdir, sem menn gerðu
sér ljósa grein fyrir, en annað þótti á þeim
tíma liggja svo í hlutarins eðli, að það var
ekki umdeilanlegt þá, enda þótt hið gagn-
stæða þyki vart umdeilanlegt nú.
Erfiðar samgöngur yfir f jallvegi og óbrú-
uð stórfljót voru versti þröskuldurinn fyr-
ir kjörsókn, og þeim mun verri, sem kiör-
dæmin voru stærri, þegar það þótti sjálf-
sagt, að kjörfundur væri aðeins einn í
hverju kjördæmi. Jafn sjálfsagt þótti, að
valdsmaðurinn, sýslumaður, stjórnaði kjör-
fundi. Torfærurnar ollu því, að tvær und-
antekningar voru gerðar frá reglunni, að
kjördæmi fylgdu lögsagnarumdæmum.
Skaftafellssýsla fékk af þessum sökum
þegar í upphafi, ein allra kjördæma, að
halda tvo kjörfundi, og var nú klofin í
tvö kjördæmi. Þingeyjarsýslur voru sam-
einaðar í eitt lögsagnarumdæmi, en héldu
áfram að vera tvö kjördæmi. — Skriflegar
kosningar voru orðaðar í umræðum á Al-
þingi, en sú tillaga þótti svo fjarstæðu-
kennd, að henni var ekki anzað. Ef kjósa
átti víðar en á einum stað, gátu menn ekki
hugsað sér það framkvæmt öðruvísi en
með óbeinum eða tvöföldum kosningum,
en þeirri hugmynd var snemma hafnað,
svo sem sýnt hefir verið.
Kosningarrétturinn var fjarri því að vera
almennur. Samkvæmt upplýsingum í rit-
gerð Indriða Einarssonar, sem gerð verð-
ur að nánara umtalsefni hér á eftir, fer
því ekki fjarri, að 11. hver íbúi landsins
hefði kosningarrétt samkvæmt réttarbót-
inni 1857. Hvernig mátti það verða, að ekki
var gengið lengra? Því verður ekki neit-
að, að hér réðu mestu fordómar lands-
manna sjálfra.
Engum kom til hugar, að konur gæti
átt atkvæðisrétt, og var þar með röskur
helmingur landsmanna dæmdur úr leik.
því að árið 1855 var tala kvenna á öllu
Íslandi 33734, en tala karla 30869. Þetta
misrétti var enki leiðrétt fyrr en með
stjórnarskránni 1915, er íertugar konur
fengu kosningarrétt, og 1920, er fullur jöfn-
uður komst á.