Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 72

66
HELGAFELL
Fyrir mitt leyti er ég ekki í vafa um, að
Virkir dagar séu fróðlegasta og skemmtileg-
asta ævisaga, sem Guðmundur hefir skráð,
enda þótt Hjalti Jónssoji hafi verið skraut-
legri ævintýramaður en Sæmundur, og saga
hans hafi að geyma öllu meiri fjörspretti en
þessi bók (ef menn eru sérstaklega hneigðir
fyrir ,,fjörspretti“). Auk þess eru Virkir dagar
merkisbók, af því að kalla má með réttu, að
Guðmundur taki upp nýjan ævisögustíl á ís-
lenzku, enda þótt frásagnarsnið hans hafi
engan veginn verið eins dæmi í sögunni. „Ég
vissi, að frægir erlendir samtíðarhöfundar
höfðu skrifað ævisögur með nýju sniði, fært
formið nær skáldsögunni en áður hafði tíðk-
azt,“ segir harin í eftirmála að þessari nýju út-
gáfu. Geta má þess, að sú erlenda tízka, sem
Guðmundur vitnar hér til hefir stórum út-
breiðzt í heiminum, og árlega kemur nú út
fjöldi bóka, sem helzt mætti kalla hvorug-
kyns, af því að ógerningur er að skera úr um
það, hvort þær eigi að teljast skáldlegar ævi-
sögur eða sögulegar skáldsögur.
Ahrifa Virkra daga má sjá ýmis merki í
ævisagnaritun (og sagnaritun), síðan þeir
komu út, og það er nokkur vitnisburður um
góða kjölfestu þessarar sögu og sapnfræðilega
hófsemi, að sú tækni, sem Guðmundur inn-
leiðir hér, skuli ekki hafa verið að ráði mis-
notuð af óvönduðum mönnum.
Um gildi þessarar bókar fyrir íslandssögu
hefir margt verið ritað, því að hún hefir að
gcyma nákvæmar lýsingar á atvinnulífi og
lifnaðarháttum, sem eru horfnir, síðan nútím-
inn gekk í garð, og manngerðum, sem nú eru
orðnar torkennilegar. Frá þessu sjónarmiði er
fyrri helmingur bókarinnar miklu merkilegri,
eins og er a. m. k., en það er heldur varla
ímyndun, að sá helmingur sé bæði betur skrif-
aður og efnismeiri en hinn síðari.
Hannes Pétursson hefir þýtt eitt hið fyrsta .
og frægasta verk Rainer Maria Rilkes, Ge-
schichte vom Lieben Gott, Sögur aj himna-
jöður fyrir Almenna bókafélagið. Er hug-
hreysting til þess að vita, að svo fjölmennt
áskrifendafélag skyldi tdja sér fært að gefa
út jafnsérstætt verk sem mánaðarbók (fyrir
febrúar), en ekki bara sem munað. Þessar
sögur má reyndar lesa með ýmsu móti, þær
hafa t. a. m. mikið af svipuðum unaðsleik og
Grasaferðin. Trúarleg innlifun þeirra er djúp
og ekki (ill þar sem lnin er séð. Mestu töfrar
bókarinnar liggja samt í því, hvernig ltilke
tekst, ef svo má segja, að gera allra hvers-
dagslegustu hluti gagnsæa. Og sögurnar eru,
þegar öllu er á botninn hvolft, myndir eða
miklu fremur speglanir í ákaflegu fíngerðu
sálarlífi.
Ég minnist ekki að hafa lesið frá seinni
tímum jafn-hugðnæma þýðingu og þessa. Mál-
farið er einstaklega lifandi og óþvingað en
örlítið skrýtið hér og hvar eða kækjótt, og það
eru einmitt ])essir kækir, sem maður vill sízt
breyta.
Um Rilke sjálfan má annars lesa dálítið í
hinni ágætu sjálfsævisögu Stefans Zweig, Ver-
öld serrí var og út kom (í nokkuð dauflegri
þýðingu) á vegum Menningarsjóðs.
Ekki af einu saman brauði eftir Vladimir
Dudintsev (Almenna bókafélagið) er ekki
mjög skemmtileg saga fyrir nútímafólk. og
virðist sízt hafa misst í við styttingar þær,
sem íslenzki þýðandinn, Indriði G. Þorsteins-
son, hefir gert, þegar miðað cr a. m. k. við
enska þýðingu, sem hefir verið á boðstólum
á Vesturlöndum. En sagan vakti mikla at-
hygli bæði innan Sovétríkjanna og utan, af
því hún var almennt talin vera gagnrýni á
sovétskipulagið, og það voru fáhcyrð tíðindi
um rússneska sögu. Þegar til kemur, er þetta
einföld og gamaldags saga í rómantískum lö.
aldar stíl um baráttu afburðamanns gegn
fjandsamlegum heimi. Frá þjóðfélagslegu
sjónarmiði mætti helzt kalla hana „árás“ á
ofríki skrifstofuvalds og þannig gæti hún átt
við, hvar scm væri í dag. Ef dæma má hins
vegar eftir þeim opinberum yfirlýsingum um
listir og bókmenntir, sem berast öðru hverju
hingað vestur frá rússneskum yfirvöldum, er
ekki vandi að sjá, hvers vegna hún þólti svo
bíræfin: hún lofar rómantíska einstaklings-
hyggju og verðlaunar hana að lokum, enda
þótt hún haggi ekki við skrifstofuvaldinu,
sem þjakað hefir söguheljurnar.
Menningarsjóður gaf út á árinu sem leið
íslenzk Ijóð 19kh—1953, og val ljóðanna önn-
uðust Gils Guðmundsson, Guðmundur Gísla-
son Hagalín og Þórarinn Guðnason.
Fánýtt væri að deila við ritstjórn slíkrar