Alþýðuhelgin - 15.01.1949, Blaðsíða 5

ALÞÝÐUHELGIN
13
Þættir úr sögu albýðusamtakanna:
Gamla álþfÍublaðiS
HINN fyrsla dag janúarmánað'ar
1906 hóf göngu sína svolítið blað.
kríli; 8 síður í mjög litlu broti, Hét
það Albýðublaðið og var prentað í
prentsmiðjunni Gutenberg. Eigi lætur
blaðið þsss getið, hvaða einstaklingar
standi að útgáfu þess, né hver hafi
ritstjórnina með höndum. Hinfl er
aftur á móti yfir lýst. í ávarpsorðum,
að blað bet.ta sé ætlað íslenzkri al.
þýðu, gcfið út af albýðumönnum «g
muni verða skrifað af alþýðumönn-
um.
Blað þetta varð ekki langlíft. lifði
aðeins lítið eitt á annað ár. Árið 1906
komu út af því 16 tölublöð, samtals
132 síður, og kom hið síðasta út 20.
nóvember. Þá lá blaðið niðri urn
skeið, en hóf aftur göngu sína 21. fe.
brúar 1907, þá í nokkru stærra broti
og allbreytt að útliti. Tók bað sér þá
kiörorðið ,,Frelsi — jafnrétti —
bræðralag“, og neðan við heiti blaðs.
ins stóð einnig, að það væri „mál-
gagn verkamanna og jafnaðarsinna á
íslandi". Komu aðeins út 7 tbl. af
bleðinu í hinni rvéíu mvnd ov var
hið sfðasta daesett 7. anrfl 1907. Þ^r
með bæiti gamla ,.Alþýðublaðið“ a.ð
koma út.
Þess má e’.nnie g“ta að b1aðíð eaf
út fylgirit. sögusaín til skemmtunar
og dæeradvalar. eins og bá var altítt
um íslenzk biöð. Komu út 112 b's.
gérnrentaðar af „Sögusafni Albýðu.
blaðsins“ Var þar á meðal smásaga
eftir Gorki.
Stefnuskrá blaðsins k°ir .r b°zt
fram í grein í 1. tbl. II. árg.. og fe:
hún hér á eftir:
..Aiþýðublaðið brevtir í éngu
stefnu sinni, bó bað bmyti útt.iti En
hafi mönnum ekki bótt hún k m
nógu skýrt fram. eða vera ákv°ðin
nóeu greinilega. má bæta úr bví með
því. að telia hér upp það helzta, sem
fyrir blaðinu vakir:
Að vernda rétt lítilmagnans.
Að sporna við yfirgangi og kúgun
auðvalds og einstakra mánna.
Að innræta hjá þjóðinni þekkingu
á gildi vinnunnar og virðingu fyrir
henni.
Að efla þekkingu aiþýðunnar, eink.
um á þjóðhagsfræði, .atvinnurekstri
og vinnuaðferðum.
Að styðja samtök meðal verka.
manna, sem miða að því, að sporna
við valdi og vana, áníðslu og órétti,
en efla sameiginlegan hagnað.
Að efla svo andlegan þroska alþýðr
unnar, að hún verði jafnfær til ráða
sem dáða.
Við væntum þess, að allir, sem
vilja velferð þjóðarinnar í nútíð og
framtíð, styðji okkur að þessu vsrki,
með alúð og einbeittum vilja. Jafn.
réttið er sá töframáttur, sem einn
getur aflað þessari þjóð sem öðrum
vegs og virðingar, frelsis og farsæld.
ar.
Við trúum á þenn’an mátt og til-
einkum okkur orðin:
Frelsi, jafnréíti. bræðralag."
— Þessi var þá stefnuskrá blaðsins,
Verður eigi annað sagt en stefn.
unni væri vel fylgt og, skörulega þann
stutta tíma. sem blaðinu auðnaðist að
lifa. Mun bað mála sannast, að „Al.
bvðublaðið“ átti isiffi óverulegan bátt
í beirri sókn verkal'óðsbrevfincarinn.
ar. sem hófst árin 1906—1907. með
stofnun verkaiúðsféiaga í ýmsum
stærstu keunstöðum iandsins.
jrinc ncr pllfnrmncf+ nr* tr«nv V* »■» :*
nr n ni-^tvjiirvicir'ori, ■fifilvífat'i,
1"»Pf?>i ■For'rrrÁnervi nm c+n*vmr>
off pr»r»P^íc+ r’t"t’^rn V»rkcc TT’r
bprm n<* cTrr»*5fliir ví+c+í^ri á fiJ^rnm ár_
prpncfí lilpJ^cínc TT’or PMnr vol +i1 Vrocq
fpiHnn wiíír í<Tpa+vq £*áfr>a ailfífil-
}ornrrt+v.ar VoVVinp'pr. V»ar»n V'afði
c^r. V»r6f+. fvrlr fiVgaoq pfic+fifiu á
Vrmco Vinfi ‘Rc*7+n 1 í;*>crn,or>n V>pnc vifi
vír>’,»nc+ liofq \rpri?S Á°‘úc+
pfccon prönrori. qí^or ‘hoíTb’Hi??clsfi,,Vl_
+>*/ii pcr 1\/T?>crnnq HcMfi O^p^on. Pit-
aði Ágúst nekk’-nr greinar í ;blaðið.
einkum um albÝðubrevfinguna. og
skipulag verkalÝðsfélaga. Ýmsir
menn aðrir voru blaðinu innan hand.
ar og sendu því greinar. Ber þar fyrst
og fremst að nefna skáfdið Þorstein
Erlingsson, er ritaði 1 annað tölublað
ágæta grein, sem hann nefndi „Verk.
efnin“. Fagnaði hann þar hinu nýja
blaði og óskaði því góðs gengis, benti
síðan á noklcur hin brýnústú verk-
efni, sem blað alþýðu og samtök
hennar þyrftu að leysa. í tilefni af
þeirri yfirlýsingu í inngangsorðum
blaðsins, að það muni „sneiða hjá
pólitík og varast flokkadrátt", kemst
Þorsteinn að þessari niðurstöðu:
„En það þykist ég sjá í hendi minni,
að verkamannasamtökum og verka.
mannablaði eða alþýðumanna getur
því aðeins orðið lífs auðið og fram.
gangs, að þau snúi sér með fullri
djörfung og heils hugar að þeirri
stefnu. sem heimurinn kallar Sósíal-
ismus og nú er aðalathvarf verk.
manna og fítilmagna hins svokallaða
menntaða heims. Mér er sú menning.
arstefna kærust af þeim, sem ég
þekki, og hefur lengi verið, ekki sízt
af ,því, að það er sá eini þjóðmála-
flokkur, sem heizt sýnist hafa eitt.
hvert l^nd fyrir stafni, þar sem
mönnum með nokkurri tilfinningu
eða réttlætis. og mannúðarmeðvitund
er byggilegt.“
Aðrir menn, sem rituðu í blaðið
undir nafni, voru m. a. Jóhannes
Friðlátigsson barnakennari og rit.
höfundur, Helgi Þórarinsson hrepps.
nefndaroddviti í Þykkvabæ og Svein-
björn B.iörnsson skáld, er birti þar
kvæði. Grein Jóhannesar Iriðlaugs.
sonar fjallaði um vinnutímann í
sveitinni. Lvsti hann bar hinu sí.
felida tali bænda. m. a. í blöðunum,
um flótta vinnufólks til kaupstað-
anna. op kv'-ð ekki nema rétt, að
s’ónarmið vinnufóiksins s'álfs kæmi
einnie fram á nrordi. Jóhannes segir:
„Það er auðvitað ekki nema von,
bótt bændur séu gramir yfir vinnu.
fóiksleysir.u. En bað er ranet af beim
að kenna bví um það að öllu leyti, því
það er alveg eins bændunum að
kenna: beir fara svo ilia með hjúin,
margir hveriir, að bað er engin von,
að bau vilji vera hiá þeim. Það er
ekki nóg fyrir bændurna að segja
sem svo. að bað hafi elcki verið betra
hér fyrr meir. En þeir verða að gæta
að því. að nú eru aðrir tímar. sem
gera hærri kröfur og heimta meira
jafnrétti en liér áður var. Þeir mega
ekki líta ofan á hjúin eins og nokkurs
konar dýr, sem gera sér allt að góðu.
heldur verða þeir að skoða þau ssm
jöfnust sér.“
Síðan ræðir Jóhannes um hinn ó.
hóflega og heimskulega langa vinnu-
tíma, sem víða tíðkist í sveitum,
einkum við heyskap, jafnvel 16—18
t£ma í sólariiring, og bendir réttilega