Alþýðuhelgin - 29.01.1949, Page 1
4. tbl. Laugardagur 29. janúar 1949. 1. árg.
NFRÆÐ8
Danski lœknirinn og frœðimaðurinn Óli Worm
LÍNUR ÞÆR, sem hér fara á eftir, skýra stuttlega frá ævifcrli og störf-
U1n þess manns, sem átti mestan þátt í þvi, a. m. k. allra útlcndinga, að vekja
athygli annarra þjóða á fornbókmenntum íslendinga og þeim mikla menning-
ararfi, scm þar var varðveittur. Hefur ÓIi VVorm verið nefnrlur fvrsti „íslands-
Vlnurinn“ á síðari öldum, enda mun óhætt að fullvrða, að fáir hafa borið það
uafn með fyllri rétti en hann. Heimildirnar að því, scm hér cr sagt, eru sóttar
«1 þessara rita: „Landfræðissögu íslands“, n. bindi, cftir Þorvald Tlioroddsen;
■.Arsrits hins íslcnzka fi'æðafélags“, II. árg. (ritgerð cftir Halldór Hermanns.
^on); „Dansk Biografisk Lexikon“; „Mcnn og mcnntir“, I\r. bindi og „Sögu
Islendinga“, V. bindi, bæði hin síðasttöldu rit cftir Pál Eggert Ólason. í rit
Þcssi geta þeir leitað, sem meira vilja fræðast um Óla VVorm og störf hans.
Hið svonefnda íornmennlatímabil
var að ýmsu lcyti merkilegt í sögu
Evrópuþjóða. Þá tóku menn almennt
aö kynnast griskum og latneskum
sagnaritum, sem legið höfðu að mcstu
1 gleymsku allar hinar myrku mið-
aldir. Kynni þessi höfðu í för með sér
uierkilega vakningu mcð ýmsum
Þjóðum. Skáld liófu að temja sér rit-
snilld og rithöfundar vönduðu fram-
setning alla stórum bctur en áður.
Jafnframt tóku menn að gefa því
gaetur, hverjar -nytjar mætti hafa af
hinum fornu sögum og ritum til efl-
'ngar þjóðlífi og monningu. Nýtt
blómaskcið hófst víða í sagnaritun,
skáldskap og listum. Siðar, einkum cr
kom fram á 16. öld, tóku menn að
tást nokkuð við náttúrufræði og Önn-
Ur vísindi, þótt allt væri það í mol-
um, hjátrú blandað og hindurvitnum.
En þó mátti rckja þá tilburði til forn-
nicnntastcfnunnar, sem komið hafði
iil þjóðanna cins og lífgandi regnskúr
yfir skrælnaöan akur. Margt af því,
som varð viðfangscfni íræðimanna,
sýnist nú að vísu lítilfjörlegl og næsta
broslegl, cn var þó upphaf nýrra tíma
1 andlegu lífi þjóðanna.
Á siðari hluta 16. aldar og fyrra
helmingi hinnar 17. hófst með Norð-
urlandaþjóðum cins konar norræn
íornmennlastcfna, er leiddi af hinni
suðrænu. Ýmsir fræðimenn tóku að
gefa gaum norrænum fornritum, og
áhugi vaknaði á fornsögu Norður-
landaþjóða. Skyndilcga og næsta ó-
vænt varð sagnariUirum þessara
landa það ljóst, að til voru á íslenzkri
tungu merkileg /it um fornsögu
þcirra. Norski presturinn Pétur Clau
scn Friis Jiafði um aldamótin 1600
þýtt á dönsku konungasögur Snorra
Sturlusonar. Þær höfðu að visu cigi '
komið út á prcnti, cn tóku nú að
ganga á milli fræðimanna í eftirrit
um. Kynnin af þýðingum þcssuín vís-
uðu norrænum fræðimönnum íil ís
lands. Af konungasögum Snorra
fengu þeir liugboð um það, að Islend-
ingar myndu ciga í fórum sínum önn-
ur forn rit, sem að gagni gætu koinið
i rannsóknum á fornsögu þjóðanna.
Á íslandi voru mcnn nú einuig
teknir að vcita íornritunum mclri at-
hýgli cn áður. Var þar fremstur í
fylkingu Arngrímur lærði. Ivit haris,
íslandslýsingiu, cr út kom 1593, og þó
cinkum Crymogæa, sem prentuð var
í Hamborg 1609, vöktu mikla athygli
og sýndu glögglega, að fyrir norræna
sagnaritara var á íslandi um auðugan
garð að gresja. •
Nú kemur cinnig til sögunnar sá
maður, scm mest vann að fornfræöi á
fyrra Jiclmingi 17. aldar, og nefndur
hcfur verið faðir norrænnar forn-
fræði. Þcssi maður var Óli Worm.
ÆVIFERILL.
Óli Worm var af liollenzkum ælt-
um, fæddur í Árósum 23. maí 1588.
Afi hans hafði flúið frá Hollandi og
sclzt að í Danmörku á þcim tímum,
cr Alba landstjóri stjórnaði Niður-
löndum og beitti frjálshuga menn
kúgun og íiarðstjórn. Óli var á unga
aldri settur til mennta, dvaldist lengi
við ýmsa háslcóla í Þýzkalandi og
víðar í Mið-Evrópu. Eins og allítt var
um lærdómsmcnn þeirrar tíðar, lagöi
hann stund á margar fræðigreinar,
sína við livern liásltóla, fyrst hcim-
spclvi, guðfræði og málfræði, cn sncri
sér síðar af alefli að náttúrufræði og
læknavisindum. Árin 1607—1610
feröaöist hann milli þcirra Jiáskóla,
]iar scm þcssar færðigreinar voru í
mestum blóma, BaseJ, Padua, Mont-
pellier og París. Árið 1611 lilaut hann
dolctorsnafnbót í læknisfræði við há-
skólann í Bascl. Enn liélt hann áfram
námsiölcunum um skcið og lagði með-
al annars stund á cfnafræði. Dvaldist
liann árið 1612 við háslcólann í Ox-
ford. Næsta ár sneri liann hcim til
Danmerkur og varð kennari við há.
skólann, fyrst í grísku og svo í eðlis-
fræöi, cn áriö 1624 var lionum vcitt