Alþýðuhelgin - 29.01.1949, Blaðsíða 4

ALÞÝÐUHELGIN
, 28
Worm farið þess á leit í bréfi til síra
Magúnsar Ólafssonar skálds og mál-
fræðings í Laufási, markilegs fræði.
manns, að hann semdi orðasafn vfir
ýmis fornyrði og þá einkum skálda-
málið. Magnús hóf verkið, en lézt ári
síðar. Síra Jón Magnússon, fóstiu-son-
ur síra Magnúsar og eítirmaður í
embætti, tók þá að sér að halda þessu
starfi áfram. Lauk hann því á all-
mörgum árum. Árið 1646 virðist allt
handritið hafa verið komið til Worms.
Gaf Worm út rit þetta árið 1650, eft-
ir að hafa endurskoðað það sjálfur og
aukið nokkuð. Orðasafn þetta, sem er
144 bls. í stóru fjögra blaða broti, er
aðallega dregið saman úr Snorra-
Eddu, Egils sögu og Njálu, en nokkuð
úr öðrum sögum. Þetta er frumsmíð,
sem margt má að finna, en var þó
þarft verk.
Worm mun einnig hafa átt frum-
kvæði að því, að Guðmundur Andrés-
son samdi íslenzka orðabók með lat-
neskum þýðingum. Yar hún bæði yf-
irgripsmeiri og auðveldari til notkun-
ar en orðabók Magnúsar og Jóns í
Laufási. Hún var hins vegar eigi
prentuð fyrr en 1683.
Enn má geta þess, að árið 1651 kom
út fyrsta íslenzka málfræðin, sem
prentuð hefur verið, rituð á latínu.
Höfundur hennar var Runólfur Jóns-
son rektor á Hólum. Þakkar hann í
formála Óla Worm fyrir þá aðstoð,
sem hann hafi veitt sér til að koma
ritinu á fi-amfæri.
ÁRANGUR STARFSINS.
Sökum þess hve vísindahróðúr Óla
Worms var mikill víða um lönd,
vöktu rit hans um fornfræði mikla
athygli menntamanna víðs vegar um
Evrópu. Ásamt ritum Arngríms lærða
gerðu þau fornbókmenntir íslendinga
kunnar víða um lönd og vöktu þann
áhuga, sem aldrei hefur dvínað síðan.
Hér kom það einnig til, að Worm
skrifaðist á við mikilhæfa vísinda-
menn í mörgum löndum. Hvatti hann
þá til að kynnast íslenzkum fornfræð-
um og leggja stund á þau. Bar það
oft eigi alllítinn árangur., Einn þeirra
manna, sem Worm vakti til skilnings
á gildi hinna fornu, norrænu fræða,
var Mazarin kardínáli í París, sem
átti mikið bóka- og handritasafn.
Vildi hann nú auka safn sitt af nor.
rænum handritum og þurfti á að
halda kunnáttumanni í þeim fræðum.
Worm var beðinn að útvega mann-
inn. Þá var Stefán Ólafsson, síðar
skáld og prestur í Vallanesi, hand-
genginn Worm og vann fyrir hann að
þýðingum íslenzkra fornrita á latínu.
Mælti Worm með því, að Stefán tæki
boði boði kardínálans. Mun Stefán
hafa verið fús til fararinnar, en hvarf
frá því ráði að undirlagi Brynjólfs
biskups. Mun það liafa vel ráðizt, því
Mazarin kardínáli komst litlu siðar í
fjárkrögg'ur og bókasafn hans var selt
á uppboði. Er og hætt við, að sæti
Stefáns Ólafssonar í íslenzkri bók-
menntasögu væri eigi svo vel skipað
sem er, hefði hann á ungum aldri
setzt að í Frakklandi.
Óli Worm kom sér upp miklu bóka.
og handritasafni. Þar á meðal voru
eigi allfá merkileg handrit íslenzk,
Gamli á Ballará.
Það er sagt, að í fyrri daga hafi
bóndi sá búið á Ballará; er Gamli
hét, og þótti heldtir en ekki fjöl.
kunnugur. Eitt haust er sagt, að hann
hafi róið til fiskjar á mið þau, sem
kölluð eru Slóðir, en konur suðu þá
slátur heima á Ballará. Sagði þá einn
af hásetum hans, að hann vildi óska
að horfið væri til þeirra lieitt blóð-
mörsiður að heiman. Gamli spurði
hvort þeir mundu þá éta það, og er
eigi getið svars þeirra, en Gamli dró
upp færið og var þá iðrið heitt á öng.
uloddinum, en ekki þorðu háselarnir
þá að snæða það. — Sú er ein sögn
um Gamla, að eitt sinn væri hann
með öðrum mönnum á ferð, og þegar
þeir töluðu um það, að gott væri nú
að geta fengið í staupinu, tappaði
Gamli vín út úr klifberaboga á einum
af hestum sínum.
(Gráskinna Gísla Konráðssonar).
IIÆNA GALAR.
Sá atburður varð á bæ þeim fyrir
neðan heiði, er á Mosfelli lieitir, þeg-
ar þar bjó sá maður, er Gissur hét,
og var Einarsson, hann átti Þóru,
dóttur Gissurar jarls. Þar var prestur,
er Guðmundur hét. Hústrú átti
hænsn. Það bar tll einn morgun, sem
sem vinir hans hér höfðu sent hon-
um. Safn þetta, sem hélzt í eigu ætt-
arinnar, glataðist nálega allt í brun-
anum mikla 1728. Árni Magnússon
hafði þó komizt yfir nokkur hinna ís-
lenzku handrita, þar á meðal hina
svonefndu Ormsbók af Snorra-Eddu.
Þessi handrit, sem Árni hafði náð
tangarhaldi á, frelsuðust öll frá eyði-
leggingu.
Hér hefur mjög stuttlega verið
drepið á æviferil Óla Worms, og
raunar flestu því sleppt, sem eigi
snertir íslenzka menn eða íslenzk
fræði. Starfsemi hans öll býður af
sér góðan þokka. Með áhuga sínum
á fornum fræðum norrænum hefur
hann tengt nafn sitt íslenzkri sögu um
ókomna framtíð. G. G.
prestur lá í sæng sinni og sá í eystri
dyrnar, því bærinn var tvídyraður.
Hann sá, hvar hænsnin voru, og er
minnst var von, fer hæna upp á
þröskuldinn og gelur á þann hátt,
sem hani, en hljóð hafði hún miklu
meiri en hani. Var þetta oft, og þótti
öllum mót náttúru, og nokkuð svo
fyrirsögn þeirra hluta, er síðan komu
fram‘, og óheyrilegir og óviður-
kvæmilegir voru, þá er kóngsmemi
nauðguðu herra Árna biskup á þann
hátt, að þeir sögðust taka skyldu frá
staðnum í Skálholti og öllum hans
útbúum alla vinnumenn. utan hann
sigldi til Noregs, og gjörðu honum
slík fádæmi, sem fáheyrð eru, og
trautt munu dæmi til finnast, að með
nokkrum biskupi hafi svo gjört verið,
og er ekki undarlegt, þótt guð sýndi
fáséna hluti fyrir slíkum ódæmum.
(Tídsfordríf Jóns lærða.)
Maður nokkur auðugur gaf Wessel
vínflösku, sem hann sagði að væri
með forláta víni, hundrað ára gömlu.
Er hann rétti skáldinu flöskuna, sagði
hann:
— Hvernig lízt yður á?
— Mér þykir hún nokkuð lítil eftir
aldri, svaraði Wessel.
r
J