Alþýðuhelgin - 05.02.1949, Blaðsíða 2

34
ALÞÝÐUHELGIN
inni, lagt frá allri byggð. Oft var talað
um að flytja Strandarkirkju og gerð.
ar samþykktir og gefnar út tilskipan-
ir um það. T. d. skipar Finnur biskup
30. júní 1756, samkvæmt fyrra bisk-
upsúrskurði, að flytja kirkjuna að
Vogsósum, en presturinn (séra Jón
Magnússon, bróðursonur Árna Magn-
ússonar) og' sóknarmcnn þumbuðu
það fram af sér, og Strandarkirkja
stóð kyrr. Oft var hún lek og' illa
leikin. Sandskaflar voru kringum
iiana og sandrykið inn í henni, en
það var messað í henni. Um h’ana
segir Grímur Thomsen:
Kröftúgust er trú og tryggð
tæpan mátt að styrkja,
þó að sé á sandi byggð
seig er Strandarkirkja".
II.
Árið 1888 kom út bæklingur eftir
séra Jón Bjarnason, sem hann nefndi:
„ísland að blása upp“. Þar ræðir séra
Jón um upplausnina í landinu, rán-
yrkjan eyðir gróðri þess, skógar
þverra og landið blæs upp. Trúleysi
þjóðarinnar veldur iandflótta, fólkið
streymir af landi burt, vestur til Ame-
ríku. J. B. virðist sjá að beinagrind
hinnar íslenzku fjallkonu fær ekki
hold og húð, nema að landið sé frið-
að. Það var þá cnn ekki tímabært, að
tala um það. Margt af fólki fór héð-
an að heiman vestur um haf, með
höfuðið íuilt af glæsilegum framtíðar-
vonum, — en aðrir kvöddu æsku-
stöðvar og heimahaga með hjartað
sært og tárin í augunum. Sá bar sár-
an harm í lniga, sem sagði: ,.Ég á
orðiff einhvern veginn ekkert fö'ður-
land“. Upp úr allri eymdinni, eftir
1880, þegar flóttinn brestur í liði
þjóðarinnar og flúið er til Ameríku,
heyrist rödd í Skagafirði: „Heim að
Hólum“ þar er settur á stofn búnað-
arskóli. Heima á Hólum í Hjaltadal
leyndist hinn helgi, forni skólaandi,
sem Jón biskup Ögmundsson flutti
þangað heim, og Matthías Jochums-
son lýsir svo:
„Iðja prýddi, dáð og dugur,
dýran stpl;
fegurð, kapp og fremdarhugur
fjörið ól;
sumir kenna, sumir smiða,
syngja, nema, rita, þýða;
einn er biskup allra sól“.
Það er þessi lifandi, starfandi guðs-
þjónusta,' sem í öndverðu var inn.
leidd á Hólum, og starfar þar enn í
dag. Því er það, sem staðurinn hefir
helgi í hugum manna, tign hans gnæf-
ir yíir öllu önnur heimili á Norður-
landi, um hann einan er sagt “heim
að Hólum“. Það þurfti trú, festu og
manndóm tll þess að stofna og reka
alþýðuslcóla liér á lancli um 1880. Það
gerðu engir veifiskatar, sem tigna
gerfimennsku. Það voru þjóðhollir
umbótamenn. Skólastjórar hafa verið
síðan, við búnaðarskólann á Hólum:
Jósep Björnsson, Hermann Jónasson,
Sigurður Sigurðsson, Páll Zóphónías.
son, Steingrímur Steinþórsson og
Kristján Karlsson, síðastur, en ekki
sístur. Allir hafa þeir unnið mörg
verk og góð fyrir land sitt og þjóð.
Trúað gæti ég að upphafsmaður
Hólaskóla, Jón biskup hlnn helgi,
hafi fundið höfund lífsins heima á
Hólúm, líkt og Valdimar Briem lýs-
ir, er hann segir:
„Guð, allur heimur, elns í lágu og
og háu,
ert opin l>ók, um þig er fræðir mig.
Já, hvert eltt blað á blómi jarðar
smáu,
er blað, sem margt cr skrifað á um
þig“.
íslenzka þjóðin er þannig, að húh
finnur bezt guð í lífrænu starfi í föð.
urlandi sínu. Jón S. Bergmann segir:
„Heldur yrði hæpinn sál
himnaríkisfriður,
heyrðist aldrei íslenzkt mál
eða fossaniður11.
Mundi eltki vera holt að samcina,
t. d. á sumrin, prestaskólann og
bændaskólana? Þeir skólar eru að
líkindum þýðingarmestir fyrir fram-
tíð lands og þjóðar, — en það eru þær
menntastofnanir, scm nú virðast
minnst sóttar. Það er sannleikur, sem
spekingurinn Einar Benediktsson seg-
ir:
„Ilver þjóð, sem í gæfu og gengi
vill búa
á guð sinn og land sitt skal trúa.“
III.
Árið 1928 samþykkti Alþingi lög
nr. 50 um Slrandarkirkju og sand-
græðslu í Strandarlandi.
(Eftir 2. umræðu í Nd. var frum.
varpið orðað svo, og varð að líkindum.
óbreytt, að lögum).
1. gr.
Af fé Strandarkirkju má á árunum
1928 til 1929 verja allt að 10000 kr.
til sandgræðslu, girðinga og sjó-
garða í Strandarlandi, en síðan má
verja allt að 1000 kr. á ári hverju til
viðhalds og græðslu.
2. gr.
Um framkvæmd sandgræðslunnar og
tillögur til hennar fer að öðru eítir
lögum um sandgræðslu.
3. gr.
Strandarland skal vcra cign Strand-
arkirkju.
4. gr.
Dóms- og kirkjumálaráðuneytið liefur
umsjón með stjórn kirkjufjánna og
setur reglur um framkvæmd sand-
græðslunnar.
í Morgunblaðinu 8. júli 1928 er
grein með fyrirsögnunni:
„Sjóðseign Stranclarkirkju og
sandgræðslan í Strandarlandi“.
Þar segir svo: „Héraðsfundur Ár-
nesinga var haldihn í Ilraungcrði
hinn 22. júní s. 1. Fundurhm tók mál
Strandarkirkju til umræðu og athug-
unar. Niðurstaðan var r.ú, að héraðs-
fundurinn samþykkti einróma eftir-
farandi yfirlýsingu um ao hann teldi
ráðstöfun síðasta Alþingis á fé
Strandarkirkju brot á friðhelgi opin-
berra sjóða og eignarréttinum.
Jafnframt skoraði fundurinn á bisk-
up að sjá svo um, að lög síðasta Al-
þingis, um Strandarkirkju og sand-
græðslu í Strandarlandi, yrðu prófuð
af dómstólunum áður en féð yðri
greitt úr sjóði kirkjunnar.
Tillagan var ílutt af Gísla bónda
Pálssyni í Kakkarhjáleigu á Stokks-
eyri og var hún samþykkt í c-inu
hljóði“.
Næst flytur svo Morgunblaðið 22.
júlí sama ár eftirfarandi frétt um
þetta mál frá prestastefnu, sem haldin
var á Hóliun í HJaltadal:
„Synodus lýsir því yfir, að hún
telur ráðstöfun síðasta Alþingis ó
Strandarkirkju brot á friðhelgi op-
inberra sjóða og eignarrélti. Felur
hún biskupi að gera það, sem í hans
valdi stendur, til þess að lög nr. 50
1928 um Strandarkirkju og sand-
græðslu í Strandarlandi komi ekki
til framkvæma fyrr en þess hefur
verið farið á leit við næsta Alþingi.
að nema þau aftur úr gildi.
Flutningsmaður þessarar tillögu
var séra Ólafur Magnússon, Arnar-
bæli“.